Als Polen, Hongarije of enkele Balkanstaten op ramkoers liggen met hun Europese collega’s, is er meer aan de hand dan een politiek spel. Dan zijn niet alleen geld en regels in het geding, maar vooral een fundamenteel andere kijk op de samenleving, op politiek en op de onderliggende waarden. Heleen Touquet, houder van de leerstoel “Europese waarden” (UAntwerpen), ziet in het Europese samenwerkingsproject een gordiaanse knoop die morgen nog niet is ontward.
“Ik ben een voorstander van de Europese gedachte, maar niet kritiekloos”, vat de politiek wetenschapper haar kijk samen. “Als je er ernstig over nadenkt, is het vastleggen van gemeenschappelijke waarden een wankel en enigszins utopisch project. Eenheid vinden in de diversiteit en geloofwaardigheid blijken meer dan eens de achilleshiel van ons waardendiscours. ”
“Waarden mobiliseren politici en burgers. Ze zijn indicaties van wat we belangrijk vinden en politiek als prioritair beschouwen”, vervolgt ze. “Het formuleren van gemeenschappelijke waarden past ook in een identiteitsdiscours. ‘We hebben iets gemeenschappelijks, we delen waarden’, is daarbij de constructieve boodschap. Die gedachte is vooral van belang als het minder goed gaat, als er crisis, onzekerheid en angst heerst. Zolang de zaken economisch en politiek voor de wind gaan, zien we gemakkelijker dat we allen wel varen bij samenwerking. Het gevaar bestaat evenwel dat het project wordt misbruikt als een uitsluitingsmechanisme in een wij-zijverhaal en niet als een verbindend instrument. Rechts-populisten plaatsen de waarden in een beschavingsdiscours dat Europa afzet tegen de islam. Marie Le Pen, Geert Wilders, Viktor Orbán en de Recht en Rechtvaardigheidspartij in Polen geven aan de Europese waarden een conservatief-christelijke invulling met de promotie van traditionele familiewaarden en de afwijzing van LGBTQ-rechten. Die stroming promoot zichzelf als voorstander van de enige echte Europese waarden.”
Heeft Europa het recht zijn waarden ook uit te dragen in de rest van de wereld, waar een ander referentiekader geldt? “Als je waarden propageert maar ze vervolgens zelf niet consequent toepast, verliezen ze hun kracht”, reageert Touquet. “Je moet een zekere mate van geloofwaardigheid nastreven. De huidige crisis rond de rechtsstaat in Polen en Hongarije plaatst vraagtekens bij onze scherpe veroordeling van regimes buiten Europa die het niet al te nauw nemen met the rule of law. En hoe verzoenen we menselijke waardigheid met de pushbacks aan de grenzen? Als je Europese waarden in je buitenlands beleid promoot maar ze zelf niet toepast, ben je onvermijdelijk kwetsbaar voor kritiek. Het probleem is dat de voorwaarden voor toetreding tot de EU bijzonder streng zijn, maar als je eenmaal binnen bent, zijn er nauwelijks sanctiemechanismen. Dat niet elk land buiten de EU gediend is met Europese kritiek op zijn beleid, is begrijpelijk. Ook de koloniale discussie moet in dat kader worden gevoerd.”
Lees het volledige interview in Tertio van deze week.
Uitnodiging
Tertio en UCSIA nodigen u uit op de debatavond Historisch geheugen, collectief geweten op donderdag 25 november vanaf 19.30 uur in het
Letterenhuis, Minderbroedersstraat 22, Antwerpen. Sprekers zijn Ivo Janssens, Heleen Touquet, Peter Verovšek, Koen Aerts, Rachida Lamrabet en Marjan Verplancke. Programma en inschrijven via www.ucsia.org
