“Onverschilligheid, dat is het grootste probleem”, zegt Ivo Janssens stellig in Tertio nr. 1.134 van 3/11/’21. De voormalige directeur van het kenniscentrum Kunst en Democratie/Demos stelde de bundel Onvoltooid verleden tijd. Antidotum tegen historisch geheugenverlies samen. De grootste drive daarvoor lag in zijn verlangen tegen de onverschilligheid in te gaan.
Een kleine 20 jaar geleden was Ivo Janssens al eens betrokken bij de uitgave van een boek met de titel Onvoltooid verleden tijd. Toen ging het om een portrettengalerij van 73 kunstenaars en intellectuelen die het concentratiekamp van Buchenwald hadden meegemaakt. “Het idee groeide om met dat boek vandaag opnieuw iets te doen. Vanuit het onderwijs hoorde ik regelmatig de vraag: ‘Hoe moeten we omgaan met polarisering?’ Ook schrijvers en journalisten gaven aan dat het nodig is in te gaan tegen historisch geheugenverlies.” Volgens Janssens noopt de huidige tijdgeest zelf tot een dergelijke publicatie. “We leven in een mateloze wereld. Er is grote ongelijkheid, de mensenrechten worden uitgehold en we hebben te maken met populisme, anti-intellectualisme, neoliberalisme, institutioneel racisme en extremisme – denk aan de brandstichting van het asielcentrum in Limburg, de grafschennis op meerdere joodse begraafplaatsen, de bekladding van het Franse martelarendorp Ouradour-sur-Glane. Er waren dus uit meerdere hoeken signalen dat er iets moest worden gedaan.”
Een rode draad in het boek is de overtuiging dat we uit de geschiedenis geen rechtstreekse lessen kunnen trekken. Wat staat ons wel te doen?
“De Oostenrijkse schrijver Robert Musil maakt een interessant onderscheid tussen werkelijkheidszin en mogelijkheidszin. Hij bedoelt daarmee dat zowel verleden als heden een aaneenschakeling zijn van mogelijkheden die telkens ook anders hadden kunnen uitpakken. Je kunt dus niet zomaar zeggen dat de jaren 1930 terug zijn en dat de afloop nu al voorspelbaar is. Evenmin kan je zomaar zeggen dat alles anders is. Al mag bijvoorbeeld het kolonialisme in zijn oude vorm dan wel voorbij zijn, we zitten niettemin nog met de gevolgen ervan en die zijn nog zeer aanwezig. Of neem de collaboratie. Dat is een gegeven uit de oorlog waar we in Vlaanderen mee zitten, dat getroebleerd gebleven is en dat niet verwerkt is. Het verleden – het kolonialisme, de Holocaust, het nazisme, de collaboratie – mag je niet in de geschiedenis opsluiten als een afgeschermd en afgesloten geheel. Je moet altijd de vertaling maken naar vandaag door op zoek te gaan naar de inzichten die de geschiedenis ons aanreikt.”
Abonneer of vraag een proefnummer via www.tertio.be
