Roger Burggraeve deed ruim 40 jaar onderzoek naar het denken van Emmanuel Levinas. Diens noties van “het gelaat van de ander” en “de kleine goedheid” geraakten mede door hem ruim verspreid. Onlangs publiceerde hij Geen toekomst zonder kleine goedheid. Tertio nr. 1.072 van 26/8/’20 neemt de gelegenheid te baat om met hem in de soms adembenemende diepte van Levinas’ ethiek te duiken.
“Op geen enkel ander boek van mij heb ik vanuit zulke verscheiden hoeken zoveel reacties gekregen als op Geen toekomst zonder kleine goedheid”, vertelt Roger Burggraeve. Dat lezers zo gretig de vruchten plukken van een werk dat lange tijd in zijn hoofd rijpte, verblijdt hem. Zijn inspanning om de “kleine goedheid” radicaal te ontdoen van de banale betekenis die ze al te vaak is beginnen te krijgen, wordt beloond.
“Voor Levinas begint filosofie niet bij de verwondering, maar bij het trauma: de kwetsuur van de ander die vernederd en vernietigd wordt. Dat is heel zijn joods-universele ervaring van racisme en antisemitisme en van de Holocaust. Maar er is een andere ervaring waar hij niet zo uitdrukkelijk naar verwijst: je mag niet vergeten dat hij naar Frankrijk is gekomen om het Sovjetregime te ontvluchten. Hij is geboren in Litouwen, zijn moedertaal was Russisch. Hij kwam uit een burgerlijke familie, kende het tsarendom, de overheersing van de royalistische, kapitalistische Russische cultuur, het lijden van het proletariaat. De jonge Levinas ervaarde zelf de verleiding van de grote revolutie van Lenin en Stalin. Al was hij nooit activistisch, hij zag wel de kiem van een messiaans visioen van universele rechtvaardigheid. Zijn gevoel over het communisme was dubbel. Hij zag dat er vanuit de zorg voor de kleine, kwetsbare mens iets gebeurde dat belangrijk maar tegelijk verschrikkelijk was: de organisatie van een maatschappelijk systeem dat uitdraaide op een pure perversie van de eigenlijke bedoeling ervan. Levinas is niet sentimenteel over het altruïsme van de mens. Rechtvaardigheid moeten we organiseren, verbeteren, corrigeren, managen. Hij acht het politieke hoog. Alleen: aan geen enkele institutionele, sociale vorm van rechtvaardigheid mag je ooit het laatste woord geven, zelfs niet aan het hoogste messiaanse regime. Mensen moeten altijd de vraag blijven stellen: ‘Klopt dit wel?’”
“Geen toekomst zonder kleine goedheid heb ik geschreven los van de huidige pandemie, maar ook daar zie je het gebeuren. In naam van de veiligheid heeft men tijdens de eerste golf het overlijden van coronapatiënten inhumaan georganiseerd en te weinig mensen hebben het gevoel behouden dat dat niet oké was. Dat is wat Levinas bedoelt: je krijgt te maken met een systeem dat mensen doet denken dat alles in orde is. ‘Er zijn goede rationele argumenten voor, het is het best mogelijke, we kunnen niet anders en we gaan over tot de orde van de dag.’ Daarom zijn er altijd mensen nodig die hun vinger opsteken, die daden van kleine goedheid stellen en proberen het systeem te veranderen, bescheiden profeten die handelen vanuit hun individuele geweten. Levinas gebruikt daarvoor het beeld van het grassprietje dat telkens weer opveert nadat het werd platgetrapt door het systeem. ‘L’esprit faible’, noemt hij het ook.”
Lees hier het integrale interview: https://bit.ly/3gjgBtS
Abonneer of vraag een proefnummer via www.tertio.be
