Op zijn parcours van wetenschaps- naar cultuurfilosofie ontwikkelde Paul Cortois (KU Leuven) een denken over symbolische essenties, onder meer tegen de opvatting in dat alleen de wetenschap waarheidsuitspraken kan doen over onze plaats in de wereld. “Ik betwist de visie die zegt dat alleen wat wetenschappelijk bewezen is, het waard is geloofd te worden en een rol te spelen in ons leven”, zegt hij in Tertio nr. 1.136 van 17/11/’21.
Paul Cortois viert volgende week zijn emeritaat. Hij hoopt vurig dat het coronavirus geen stokken in de wielen zal steken. Vanuit zijn jarenlange toeleg op rituelen – theoretisch en praktisch: als filosoof en als beoefenaar van de Japanse theeceremonie – beseft hij maar al te goed hoezeer een online versie van dat feest compleet afbreuk zou doen aan het gebeuren.
Om dan maar meteen met de deur in huis te vallen: geldt dat in uw ogen ook voor gestreamde misvieringen? Doen zij afbreuk aan de eucharistie?
“De hele idee van een online ritueel vind ik bijzonder ongeloofwaardig. Meestal wordt benadrukt dat rituelen een geestelijke, spirituele zaak zijn, maar je kan er niet omheen dat het spirituele nooit op zichzelf staat. Je kan het niet loskoppelen van een zekere directheid en lijfelijkheid die mensen sowieso kenmerkt en die ze zoeken door samen te komen, zoals wanneer ze eucharistie vieren. Wanneer je het ritueel herleidt tot een formalistisch gegeven – het correct stellen van de juiste gebaren door de voorganger –, mis je de kern van wat precies door de lijfelijkheid van levende mensen in een rituele traditie aan betekenis tot stand wordt gebracht. Het is door je in te schakelen in de stroom van overgeleverde gebaren en woorden en door te doen wat eerdere generaties in een totaal andere wereld ook hebben gedaan, dat je ondervindt dat daarin betekenis wordt gegenereerd die anders niet tot stand zou komen. Het ritueel vormt een draad doorheen de tijd, die iets meebrengt wat je niet kan benoemen: symbolische betekenis.”
“Paradoxaal genoeg is het spirituele dus juist niet wat in het luchtledige voortkomt uit pure meditatie en uit zuiver denken, maar wat gebeurt als een bijna onbedoeld neveneffect van handelingen die op het eerste gezicht betekenisloos zijn. Het ritueel is een spel dat je op de juiste wijze moet spelen. En dan kan je door die ogenschijnlijk zinloze handelingen en woorden tot een besef komen dat we ingeschreven zijn in iets dat ons te boven gaat. Puur formalisme of zelfs onderlinge competitie om de regels zo perfect mogelijk uit te voeren – zoals ik heb gezien onder westerse beoefenaars van oosterse praktijken –, leiden tot een reductie, een ontsporing van het ritueel.”
“Daarom is een online eucharistie voor mij een aanfluiting en in het beste geval niet meer dan een verre echo die iets doorgeeft aan mensen die niet in de gelegenheid zijn er fysiek aan deel te nemen. Maar ook dan blijft het ersatz, een noodzakelijk kwaad.”
Abonneer of vraag een proefnummer via www.tertio.be
