Aan de oorlog in Oekraïne lijkt geen einde te komen. Viktor Poletko geeft als docent vanuit België afstandsonderwijs aan zijn studenten in Lviv. Hij brengt hen politieke filosofie en kritisch denken bij, kennis die in tijden van conflict van groot belang is. In Tertio nr. 1.179 van 14 september vertelt hij over zijn onderzoek naar de rol van religie in het publieke domein, maar evenzeer in het huidige conflict in zijn thuisland.
Viktor Poletko weet hoe belangrijk het is voor de vrijheid van denken om een diversiteit aan opvattingen te hebben. “We weten uit het verleden waartoe een homogenisering van de publieke ruimte leidt.” Ten tijde van de Sovjet-Unie werden er geen menswetenschappen gegeven aan de universiteiten, vertelt de docent filosofie. De enige vakken die over de mens gingen waren geschiedenis van de communistische partij, marxistisch-leninistische filosofie en marxistisch-leninistische economie. “Studenten leerden niet zelf te denken. Het is dus belangrijk hen dat te leren.” Hij doceert aan de nieuwe generatie Oekraïense studenten in de west-Oekraïense stad Lviv het vak “kritisch denken” waarin ze leren argumenteren. Hij maakte aan de KU Leuven een doctoraat over de rol van religie in het publieke domein.
Hoe ziet u de rol van de Russisch-orthodoxe kerk in het conflict tussen Oekraïne en Rusland?
“De Russisch-orthodoxe kerk heeft identiteitsproblemen in Oekraïne want die kerk is decennialang gebruikt als politieke representatie van de belangen van Moskou. Toch zijn er veel Oekraïense aanhangers wiens kinderen nu in het leger zitten. Het beeld van de katholieke kerk dat tijdens de contrareformatie werd verspreid, is exact de Russisch-orthodoxe kerk van nu. Ze is dogmatisch, conservatief, heeft een grenzeloze expansiedrang en weigert met anderen in dialoog te gaan. Vroegmoderne principes gelden daar nog: de koning kiest waar hij ten oorlog trekt en de religieuze autoriteit geeft een goddelijke legitimatie daarvoor. Wil je weten wat er honderden jaren geleden in Europa of Byzantium plaatsvond? Ga naar Rusland. Dat is wat patriarch Kirill doet voor het Kremlin in ruil voor alle mogelijke voordelen. De Russisch-orthodoxe kerk oriënteert zich naar de politieke macht, ook in Oekraïne. Haar priesters in het oosten van het land steunen de oorlog, terwijl die in het westen er kritisch tegenover zijn. Een orthodoxe priester kijkt welke vlag er in het stadhuis hangt en op basis daarvan bepaalt hij zijn standpunt tegenover het conflict.”
En hoe kijken de Oekraïners naar de houding van het Vaticaan tegenover het conflict?
“Veel Oekraïense katholieken zijn diep gekwetst door het Vaticaan. Er waren signalen dat het Oekraïne en Rusland ziet als twee broedervolkeren die om vreemde redenen in conflict zijn, terwijl ze in vrede zouden moeten leven. Vanuit het standpunt van de Oekraïners is dat onbegrijpelijk: je kan de verkrachter en het slachtoffer niet hetzelfde behandelen. En dan heeft paus Franciscus in het Oekraïens getweet dat wij de hongersnood in Afrika niet mogen laten gebeuren en dat het graan uit de Oekraïense havens niet mag worden geblokkeerd. Alsof de Oekraïners de havens bombarderen. Hij kwam niet naar Oekraïne wanneer het nodig was. Eind augustus is de dochter van Aleksandr Doegin (zie Tertio nr. 1.176) vermoord. Haar vader pleitte voor de genocide, maar de paus noemde haar een ‘onschuldig slachtoffer van de oorlog’. De paus heeft nooit de namen van de vele Oekraïense kinderen genoemd die vermoord zijn door raketten of gemarteld door Russische troepen. Dat is het leed van Oekraïne: iedereen praat over vrede, niemand praat over rechtvaardigheid. We kunnen niet terug naar business as usual. We willen allemaal vrede, maar mag daar tien procent rechtvaardigheid aan toegevoegd worden?”
