“The madman is not the man who has lost his reason. The madman is the man who has lost everything except his reason.” Het briefje met die woorden uit Orthodoxy van Gilbert K. Chesterton (1874-1936) had ik thuis in een opwelling nog vlug van het magneetbord gehaald bij mijn vertrek naar Willem Lemmens, hoogleraar wijsbegeerte aan de UAntwerpen. Hij glimlacht verrast als ik het hem toeschuif: exact hetzelfde citaat was onderweg naar onze afspraak ook bij hem opgekomen. In Tertio nr. 920 van 27 september 2017 legt hij uit waarom.
De publicatielijst van Willem Lemmens – bij het grote publiek vooral bekend door zijn kritische stem in het euthanasiedebat – toont zijn belangstelling voor de emoties en passies van de zogenaamd rationele mens. “Dat die aan de grondslag liggen van ons menszijn, ons tot een unieke persoon maken en gereguleerd moeten worden, lezen we al bij filosofen als Baruch Spinoza (1632-1677, nvdr) en David Hume (1711-1776, nvdr).”
U hebt ook onderzoek gedaan naar religieuze emoties. Vanwaar die interesse?
“Religieuze emoties hebben volgens mij een natuurlijke grondslag in ervaringen van hoop en wanhoop, liefde en haat. Ze roepen vragen op als: ‘Wat is goed en kwaad?’, ‘Wat is de zin van het leven?’ Dergelijke ervaringen openen een transcendent perspectief. Antropologisch kan je stellen dat religie ontstaan is om dat soort existentiële ervaringen te kanaliseren en een plaats te geven.”
“In een geseculariseerde cultuur denken we te snel dat we daar vanuit een ander register mee kunnen omgaan. We gaan dan bijvoorbeeld over leven en dood spreken in termen van gezond verstand en autonomie omdat we – verkeerdelijk – veronderstellen met louter rationele en juridische modellen ethische dilemma’s in die sferen te kunnen ‘oplossen’. Een cultuur die de spirituele dimensie veronachtzaamt, komt onvermijdelijk in de problemen. Dat zie ik gebeuren in de discussie rond euthanasie en het is de reden waarom ik onderweg naar hier aan Chesterton moest denken.”
Is de rationele en juridische benadering van euthanasie niet juist een manier om in zo’n uiterst delicate materie ver weg te blijven van alle “madness”?
“Rationele autonomie is de sokkel waarop de euthanasiewet rust. Het pleidooi voor euthanasie stoelt op dit verlangen naar zelfbeschikking bij het levenseinde, om ondraaglijk lijden te vermijden. Dat is heel menselijk, maar opmerkelijk is dat het in de realiteit bij euthanasie niet zozeer gaat om acuut fysiek lijden, maar om existentieel en psychisch lijden omwille van een ongeneeslijke ziekte. Dat wil men absoluut ‘vermijden’, koste wat het kost. Betekent sterven echter ook niet afstand kunnen nemen van de zelfbeschikking? Dreigt hier niet een soort verblinding te ontstaan als men de onvermijdelijke ‘pijn van het sterven’ meent te kunnen bemeesteren? Het pleidooi voor zelfbeschikking heeft vaak iets rede-loos.”
Lees het volledige interview met Willems Lemmens in Tertio.
Abonnement of proefnummer: www.tertio.be