Andermaal misbruik

In een brief aan het volk van God betuigde paus Franciscus op 20 augustus 2018, aan de vooravond van zijn reis naar Ierland, zijn spijt voor het lakse beleid van de kerk in de eindeloze reeks misbruikschandalen die wereldwijd opduiken. “Met schaamte en berouw erkennen we dat we als kerkelijke gemeenschap niet daar waren waar we hadden moeten zijn, dat we niet tijdig hebben opgetreden”, schreef hij.

Gebrek aan daadkracht - het wordt net als vele kerkleiders, ook Franciscus aangewreven. Een statement van formaat was nodig om die indruk te keren.

Daarom kondigde hij op 12 september een top aan met alle voorzitters van de bisschoppenconferenties wereldwijd over de aanpak van het seksueel misbruik. Die top volgende week in Rome komt geen dag te vroeg, want de universele kerk heeft nog veel te leren op dat punt en ook in ons land zijn we er niet klaar mee.

Geloofwaardigheid

We horen het sommigen al denken: moet het nu weer over misbruik gaan? Is het geen tijd om van onderwerp te veranderen? Volgens jezuïet Federico Lombardi, gewezen Vaticaans woordvoerder en moderator tijdens de misbruiktop, mogen we niet opnieuw vervallen in het zwijgen en zolang het probleem niet ten gronde en structureel wordt aangepakt, zal de kerk blijvend met de ene na de andere crisis geconfronteerd worden en zal haar geloofwaardigheid ernstig beschadigd blijven.

De kelk moet tot op de bodem worden leeggedronken.

Anders blijven de schandalen een ernstige hinderpaal voor het verkondigings- en dienstwerk, zeker in onderwijs en opvoeding.

Structurele aanpak

Hoe kan die kwestie eindelijk ten gronde worden aangepakt? De kerk kan dat niet alleen. Om te beginnen moet ze luisteren naar de slachtoffers. Paus Franciscus vroeg aan de deelnemers van de top om op voorhand slachtoffers te ontmoeten. Dat is cruciaal. Bij veel bisschoppen en oversten brengt dat een bekering teweeg in hun aanpak.

De paus zelf spreekt trouwens niet langer gewoonweg over seksueel misbruik, maar – met verwijzing naar koning David en Batseba (2 Samuël 11-12) – over een drievoudige zonde: seksueel misbruik is ook altijd machts- en gewetensmisbruik. Daar waar autoriteit en leiderschap niet als dienstwerk worden beleefd, maar corrumperen tot machtsuitoefening, loert volgens Franciscus het klerikalisme om de hoek.

Hij gaat verder dan zijn voorgangers door gewag te maken van “systemische" oorzaken.

Om die te bestrijden, blijft het nodig dat de kerk op alle niveaus veel meer samenwerkt met leken, vrouwen, gehuwden. Ook in de misbruikaanpak worden zelden (groot-)ouders betrokken. Verder noodzakelijk is een bezinning over het priesterschap, het celibaat en het zondebegrip – is misbruik een zonde die vergeven kan worden, een ziekte die te genezen is of een misdaad die gestraft moet worden? Blijvende aandacht voor de selectie en de vorming van toekomstige geestelijken, alsook navorming en opvolging van ambtsdragers staan op het to-dolijstje.

Aansprakelijkheid en transparantie

Heikele punten blijven aansprakelijkheid en transparantie. Zolang er ook maar enige schijn is dat daar geen werk van wordt gemaakt, lijkt het alsof de kerk nog altijd eerst haar imago wil beschermen en niet opkomt voor de slachtoffers. Zo dient Rome duidelijker te communiceren over de ontslagredenen van een bisschop – indien niet wegens de leeftijdsgrens – en over mogelijke sancties die hem zijn opgelegd vanwege een verkeerde aanpak, het toedekken van misdaden – een vorm van medeplichtigheid – of eigen misbruik. De slachtoffers en hun omgeving, de gelovigen én de samenleving hebben het recht daarover ingelicht te worden. Daarover in het ongewisse blijven, belemmert elke verwerking.

Het belangrijkste van de top in Rome is dat nu eindelijk doordringt dat misbruik overal ter wereld voorkomt.

Naast het seksueel misbruik van kinderen zijn er nog veel beerputten die zich langzaam openen: het misbruik van zusters, het fysiek geweld en de spirituele manipulatie. Vroeg of laat valt ook dat alles niet langer te ignoreren. Maar laten we tegelijk vermijden dat de schandalen verder uitgroeien tot een ideologische strijd, vol vitriool, binnen de kerk of tegen de paus. Dat helpt ook niemand.

Meer weten

• Lees het Overzichtsrapport over seksueel misbruik van minderjarigen in een pastorale relatie in de katholieke Kerk in België Naar een cohorent beleid (pdf).
• Lees het persbericht van de Belgische bisschoppenconferentie bij de publicatie van het overzichtsrapport.
• Lees de analyse van het overzichtsrapport over seksueel misbruik in België op de website van Tertio.