We beleven een tijd waarin de angst lijkt te regeren: angst voor de inzet van kernwapens door Rusland, voor ziektes of om financieel rond te komen in tijden van energiecrisis. Begrijpelijk of contraproductief? Psycholoog Bram Vervliet, socioloog Rudi Laermans en jezuïet Jos Moons delen hun inzichten in Tertio nr. 1.182 van 5 oktober.
In het uiterst lezenswaardige Waarom we bang zijn fileert biologisch psycholoog Bram Vervliet (KU Leuven) haarfijn de mechanismen van angst. Op meeslepende toon weerlegt en staaft hij een aantal breed verspreide aannames over de oorsprong en toekomst van angst. Vervliet zet zich in zijn boek af tegen denkers als Paul Verhaeghe, Damiaan Denys en Dirk De Wachter, die hij onheilsprofeten noemt. “Ik beweer niet dat alles goed gaat, wel dat het niet steeds maar slechter gaat”, verduidelijkt Vervliet. “Dat is een verhaal dat we elkaar vertellen, een selffulfilling prophecy. Voor het tegendeel is er wel degelijk wetenschappelijke evidentie.”
Dreiging
De een noemt de hedendaagse mens angstig, de ander beweert dat we alle zin voor gevaar zijn verloren. “Bij dreiging beseffen we heel snel dat onze basiswaarden op het spel staan, rechten we de rug en gaan we in het verweer. Voor WOI waren mensen niet beter voorbereid op het gevaar dat dreigde. Het romantische beeld van de heldhaftige soldaat werd ook aan flarden geschoten. De ene onheilsprofeet noemt ons hard en egoïstisch, de andere zegt dat we te zacht en overgevoelig zijn. En telkens knikken we instemmend mee met die compleet tegenovergestelde visies. De waarheid ligt wellicht ergens in het midden.”
Sociale voedingsbodems
Hoogleraar sociologie Rudi Laermans draaide net voor het laatst de sleutel in het slot van zijn kantoor aan de KU Leuven. Maar de emeritus is nog lang niet uitgeschreven. Voor de Nacht van de Sociologie schreef hij het essay Gedeelde angsten. Daarin stelt hij dat sociologen zich de kaas van het brood hebben laten eten door psychologen. “Psychologen kurieren am Symptom, dat is niet voldoende voor een probleem als angst dat evenzeer een maatschappelijke oorsprong heeft.” Angst heeft volgens hem maatschappelijke voedingsbodems zoals stijgende echtscheidingscijfers, het neoliberale economische systeem of de secularisering. In de werkcontext worden we voortdurend beoordeeld. “De angst om publiekelijk ons gezicht te verliezen, is heel diep geworteld. Op dat vlak blijf ik freudiaan: die angst is verbonden met die van het kind voor de afwijzing van de opvoeder.”
Vruchten
“Jezuïeten nemen innerlijke bewegingen, dus ook angstgevoelens, altijd ernstig”, zegt jezuïet Jos Moons, docent aan de theologiefaculteit van de KU Leuven en pastor in de Universitaire Parochie. “Angsten mogen openlijk en uitgebreid op tafel komen, maar vervolgens gaan we na welke betekenis we eraan moeten geven. Twee zaken zijn daarbij richtinggevend: welke bijsmaak hebben die gevoelens en welke vruchten werpen ze af? Smaakt de angst naar wanhoop? Dan zal een jezuïet besluiten dat die innerlijke gewaarwording niets met God heeft te maken en dat dat pad niet verder moet worden bewandeld. Dat is onderscheiding: beseffen dat niet alle gevoelens de moeite waard zijn om verder mee aan de slag te gaan.”
Verder lezen? Neem een abonnement: www.tertio.be
