Dringend reflecteren over mens-zijn

“Zoals velen deel ik de analyses van Paul Verhaeghe en Dirk De Wachter dat er tendensen zijn in onze samenleving die mensen ziek maken. Helaas blijft het bij die analyses. Waarom doen we er niets aan? Het is tijd om in actie te komen.” Dat stelt psychiater Erik Thys in aanloop naar 10 oktober, de werelddag van de geestelijke gezondheid.

“Het succes van de publicaties van Paul Verhaeghe en Dirk De Wachter toont dat ze een gevoelige snaar raken en velen hun visie delen, al zijn hun analyses niet nieuw. Zo hernemen ze in hun kritiek op de neoliberale meritocratie een aantal marxistische beoordelingen”, zegt Erik Thys. “In onze technokapitalistische maatschappij staat alles in dienst van de nuttigheid voor de economie en de industrie. Die dominantie duikt zelfs op in het onderwijs, bij de overheid, in de cultuursector en in onze ziekenhuizen. Overal krijg je ceo’s, fusies naar grotere gehelen en het management is het belangrijkste. Kleinschaligheid is nochtans wezenlijk in onderwijs en zorg. Wij staan in voor 150 patiënten. Dat is ideaal. De Engelse antropoloog Robin Dunbar wees erop dat we met maximaal 150 mensen een vertrouwelijke relatie kunnen onderhouden. Wordt de groep groter, dan groeit de anonimiteit en slinkt het vertrouwen. Regulering en controle komen dan in de plaats zoals blijkt uit de bedrijfscultuur van piramidale megastructuren. Van de Europese instellingen tot campusscholen en ziekenhuisfusies zie je het gebeuren: de vrijheid wordt beperkter en je krijgt een controlerend systeem met grote verstarring tot gevolg. De enkeling voelt zich machteloos en kwetsbaar, maar ook onverantwoordelijk tegenover die mastodonten.”

De psychiater vervolgt: “Ondertussen zijn de kritieken van Verhaeghe en De Wachter bekend, maar het is de hoogste tijd dat we iets doen met hun psychoanalytische en psychiatrische kijk op onze samenleving. We zijn aan een filosofisch plafond gekomen wat het analyseren betreft. De kritieken worden repetitief. Ze worden nog eens anders geformuleerd, maar dat helpt ons niet meer vooruit. We moeten ruimte maken voor een alternatieve aanpak en de negatieve, ziekmakende tendensen eindelijk bijsturen. Ik denk dat we hoogdringend aan ons mensbeeld moeten werken. Wie is de mens? Wie zijn wij? Er is de superdiversiteit, maar tegelijk is er de neiging tot uniformisering. Ook die eenheidsworst en monocultuur leiden tot frustraties, want we hebben schrik onze eigenheid te verliezen, schrik ons te moeten conformeren aan normen en waarden die ons vreemd zijn. We worden van onszelf en van ons werk vervreemd en verliezen zo de betrokkenheid bij wat we doen. De voldoening verdwijnt. Iedereen is ook vervangbaar, dus ik tel niet echt mee. Die voortdurende vervreemding waar we tegenaan botsen, behoorde dat ook al niet tot de kritiek van Karl Marx?”