Tine Van Regenmortel is expert in armoede en sociale hulpverlening. Ze werkte daarrond het empowermentkader uit, dat zowel in de wetenschap als het sociaal beleid resoneert. Volgens haar zijn noch mensen in armoede, noch de maatschappij schuldig: “Geen blaming the victim, maar ook geen blaming the system”, stelt ze in Tertio nr. 1.141 – 1.142 van 22/12/’21.
Haar eerste kennismaking met mensen in armoede had Tine Van Regenmortel toen ze het werkveld betrad bij een project Beschut Wonen. “Toen zag ik armoede voor het eerst van dichtbij.” Ze verklaart dat doordat we in een duale samenleving leven waarin armen en rijken in gescheiden werelden vertoeven. “Als je niet zelf in armoede hebt geleefd, is het niet evident dat je wegen kruisen met iemand in armoede.” Ze merkte dat eerstelijnswerkers weinig handvaten hebben om met die problematiek om te gaan. Ze ging terug naar de universiteit en ontwikkelde daarvoor in haar doctoraat theorieën en methodieken rond empowerment. “Er wordt vaak over de hoofden heen van mensen in armoede gesproken. De mens achter de problemen wordt vergeten. Ik vond het altijd heel belangrijk om hen volledig in hun waardigheid te laten en hun krachten te zien.”
Loop je vanuit de psychologie niet het gevaar om vooral de blik op de arme zelf te richten en minder op de samenleving?
“Ik kijk naar het individu in interactie met de omgeving. Daarom vind ik empowerment zo belangrijk, het benadrukt het psychologische perspectief, zonder te individualiseren. Leven in armoede heeft belangrijke gevolgen op de geest, het welzijn en het gedrag. Door de psychologische mechanismen erachter te vatten, kan je het perspectief van mensen in armoede beter begrijpen. Dat biedt kansen tot wat ik ‘empathiebruggen’ noem. Je kan je bijvoorbeeld afvragen hoe het komt dat mensen schulden krijgen. De schaarstetheorie stelt dat je je helemaal anders gedraagt als je een tekort hebt, bijvoorbeeld aan geld of tijd. Je komt in een tunnelvisie terecht, waardoor je bandbreedte zo nauw wordt dat denken op lange termijn moeilijker wordt en je impulsiever reageert. Op lange termijn kan dat desastreuze gevolgen hebben. Door hun verhaal te horen, krijgt je een beter zicht op waarom mensen in jouw ogen onlogische beslissingen nemen. Onbewust denk je snel lineair vanuit het buitenstaandersperspectief.”
Waarom wordt er op zo’n beschuldigende manier gekeken naar mensen in armoede?
“Beschuldigen en veroordelen zit voor een stuk in de genen. Armoede is voor velen iets vreemds en daar wordt afstand van genomen. Daar speelt wat we in de psychologie de fundamentele attributiefout noemen. We weten uit onderzoek dat mensen uit de hogere klassen de oorzaak van hun succes bij zichzelf leggen, terwijl mensen uit de lagere klassen hun situatie verklaren door omgevingsfactoren. Die zienswijzen komen tot stand door verschillende ervaringen. Daardoor ontstaat er een impasse: de rijkeren zeggen dat ze hun rijkdom aan zichzelf hebben te danken en dat armeren hun gebrek daaraan aan zichzelf te wijten hebben. Mensen in armoede wijzen vooral externe factoren aan voor hun situatie. Dat is een psychologisch verdedigingsmechanisme. Dat fenomeen is al vaak beschreven in de wetenschap, maar eigenlijk wordt er weinig mee gedaan.”
Abonneer of vraag een proefnummer op www.tertio.be
