Hoe actueel is slavernij? Denk de ketens en de gospelsongs weg en er is voor een grote groep mensen wereldwijd weinig veranderd. Slavernij is een alledaags en grootschalig onrecht dat al te vaak onder de radar blijft. Het Brusselse House of Compassion speelt met een nieuwe permanente tentoonstelling open kaart.
Zodra er beschaving was, ontstond slavernij. Beelden van Egyptische, Romeinse of Amerikaanse dwangarbeiders, huisslaven en plantagewerkers staan dankzij de filmindustrie op ons netvlies gebrand. De wereldwijde juridische afschaffing van de slavernij in de 20ste eeuw was een grote sociale verworvenheid, maar helaas hield het fenomeen daarmee niet op te bestaan. Volgens de Global Slavery Index van de Walk Free Foundation bedroeg het aantal moderne slaven in 2021 net geen vijftig miljoen. Slavernij kreeg nieuwe vormen en gedijt vandaag veelal in het verborgene. “Daarom liggen we er niet wakker van”, reageert Karen Naessens, coördinator van House of Compassion. “Bovendien lijkt slavernij met uitzonderlijke aandachtsmomenten zoals het WK voetbal in Qatar erg ver weg voor mensen hier.”
“Uit sociologisch onderzoek blijkt dat in België ongeveer 120.000 mensen zonder papieren verblijven en volgens de Global Slavery Index telde ons land in 2016 naar schatting 23.000 slaven”, zegt Naessens. “Moderne slavernij is geen marginaal probleem. In de bouw, de horeca en de huishoudsector kunnen we gerust spreken van een structurele kwestie. België kende een lange sociale strijd, wat leidde tot grote verbeteringen in de arbeidsvoorwaarden, zoals het minimumloon en betaalde vakantie. Maar ondanks die verworvenheden is er vandaag opnieuw een rechtsvacuüm ontstaan. Wie geen verblijfsvergunning heeft, loopt een grote kans op uitbuiting. Een oorzaak is de groeiende maatschappelijke ongelijkheid tussen landen, die mensen op de vlucht jaagt. Omdat velen voor die vluchtpoging grote bedragen lenen, zitten zij nog jaren vast aan afbetalingen. Werken is dus een must, wat hen kwetsbaar maakt voor onrechtvaardige werkomstandigheden.”
Afhankelijk van goodwill
Slavernij betekent vandaag zelden nog dat iemand als eigendom wordt beschouwd. Die vorm is voor hedendaagse werkgevers immers niet interessant, zegt Naessens. “Veel lucratiever is het om mensen illegaal aan het werk te zetten zonder dat je ze eten, onderdak of sociale zekerheid moet geven. Het is de totale afhankelijkheid van de goodwill van malafide werkgevers die werkkrachten vandaag tot slaaf maakt. Geweld op het werk, laattijdige of geen uitbetaling, nalaten van medische zorgen bij werkongevallen, geen vakantie en het eisen van onredelijke werkuren zijn geen zeldzame fenomenen. Werkgevers die arbeiders illegaal aan het werk zetten, nemen een risico en wenden dat aan om de slechte werkomstandigheden te vergoelijken.”
Morele plicht
“De overheid sluit de ogen voor dergelijke mistoestanden vanuit de redenering dat die mensen hier nu eenmaal niet mogen zijn”, zucht Naessens. “Maar stel dat een voetganger bij rood licht een kruispunt oversteekt. Dan heb je toch ook niet het recht die persoon moedwillig dood te rijden? Hun overtreding ontslaat ons niet van de morele plicht ons hun lot aan te trekken, te begrijpen waarom ze de regels overtreden en ons af te vragen of de regels legitiem zijn. De houding van de overheid is des te pijnlijker omdat zelfs bij grote infrastructuurwerken sprake is van uitbuiting van mensen zonder papieren.”
Gemeenschappelijke verantwoordelijkheid
De Brusselse Begijnhofkerk, waar House of Compassion zijn thuisbasis heeft, is al decennialang bekommerd om misbruik van kwetsbare mensen. In de middeleeuwen waren begijnen rebelse religieuze vrouwen die net als mannen gingen werken, maar al snel op het onrecht van ongelijke verloning stootten. Zij waren pioniers in het verzet daartegen. De Brusselse Begijnhofkerk staat vandaag vooral bekend om haar protest tegen de onrechtvaardige behandeling van migranten en vluchtelingen, met talrijke kerkbezettingen. Vandaag stelt ze met een nieuwe multimediale tentoonstelling ons gebrek aan maatschappelijke verantwoordelijkheid aan de kaak.” De expo is opgebouwd in drie delen: een overzicht van de slavernij door de tijden heen, concrete voorbeelden van slavernij vandaag en de lange weg die nog te gaan is naar een slavenvrije wereld. “Als burgers mogen we niet blind zijn voor onze eigen bijdrage”, zegt Naessens. “Als wij als consumenten en burgers bedrijven en politici ter verantwoording roepen, kan dat een groot verschil maken.”
Vooruitgang
Slavernij mag dan van alle tijden zijn, toch is er hoop, toont Naessens met tal van voorbeelden. “Zuster Jeanne De Vos staat aan de basis van een internationale conventie die huispersoneel erkent als arbeiders. Die overeenkomst moet in veel landen nog worden omgezet in nationale wetgeving, maar ze zorgt er wel al voor dat slachtoffers rechtszaken kunnen aanspannen. De conventie is een gouden hefboom voor ngo’s en vakbonden. Ook de wet tegen mensenhandel in België beschermt slachtoffers tijdelijk tijdens de periode van de behandeling van hun dossier. En de ketenzorgwet die er nu op Europees niveau lijkt aan te komen, zal grote bedrijven dwingen om hun netwerk van onderaannemers in kaart te brengen en eisen te stellen. Ook eerlijke belastingen en sociale zekerheid zijn structurele minimumvoorwaarden voor een slavenvrije samenleving.”
House of Compassion
House of Compassion (HOC) heeft zijn standplaats in de Brusselse Begijnhofkerk. Deze themakerk komt op voor meer mededogen, solidariteit en gerechtigheid in de samenleving. Dat – en niet medelijden – is meteen ook de invulling van het woord ‘compassion’. Structureel onrecht en oplossingen komen aan bod in lezingen, getuigenissen en tentoonstellingen rond ecologie, migratie, armoede en ongelijkheid en discriminatie. HOC versterkt de stem van wie te weinig wordt gehoord en werkt samen met slachtoffers. “Het blijft hun protest, hun eisen, hun boodschap”, verduidelijkt coördinator Karen Naessens.
Uitnodiging
• Op 10 juni om 11 uur houdt House of Compassion een wake in de Brusselse Begijnhofkerk rond hedendaagse slavernij, onder meer met getuigenissen van slachtoffers. Om 13 uur volgt de vernissage
van de tentoonstelling rond moderne slavernij.
• Op 19 juni kunnen geïnteresseerden een online evenement volgen waarin Luc Cortebeeck, voormalig voorzitter van de International Labour Organization (ILO), twee documentaires toelicht: een over de situatie bij het bedrijf Borealis in de Antwerpse haven, en Bangladesh Revisited over Rana Plaza tien jaar later. Er wordt afgesloten met een groepsdiscussie. Inschrijven kan op www.houseofcompassion.be of via mail naar info@houseofcompassion.be.