Kunst- en cultuurbeleving zijn het voorecht van wie gezond, mobiel en salonfähig is. Voor wie ziek is of in de marge van de samenleving leeft, is de drempel van een museum vaak te hoog, het theatervelours te vreemd, het genot van een concert ongekend. Een museummedewerker, een kunstenaar en een therapeut werpen hun licht op de bevrijdende en zorgende kracht van kunst bij mensen voor wie kunst een afgesloten of nooit aangesneden hoofdstuk is.
In Brussel verricht het Museum voor Schone Kunsten pionierswerk met het project Kunst en Zorg, dat het braakland bezet tussen het fysiek toegankelijk maken van de infrastructuur en de medisch-psychosociale kunsttherapie. Zonder enige therapeutische pretentie brengen ze mensen met een fysieke of mentale beperking – palliatieve patiënten, dementerende bejaarden, psychiatrische patiënten, drugsverslaafden, … – naar het museum. Niet voor een rondleiding maar voor een beleving op hun maat. Even zijn ze geen patiënt, hebben ze het niet over hun situatie, doen ze eindelijk weer iets zoals iedereen. Hun omgeving – vaak beperkt tot een ziekenkamer – wordt opengetrokken”, verwoordt projectverantwoordelijke Isabel Vermote de kern van hun aanpak.
Ilse Wijnen, bezieler van kunstenaarscollectief KNEPH, noemt zich geen sociaal-artistiek werker, ook geen therapeut, wel kunstenaar met een roeping. Ze werkt al decennialang met kwetsbare mensen. Niet in een leraar-leerlingverhouding, maar van mens tot mens. “Wie ben je en wat wil je doen?” Meer vraagt Ilse Wijnen niet als iemand zich bij hen aandient. “Ik hoef niet meer te weten dan wat die persoon zelf aangeeft. Ik moet niemand genezen, ik vraag alleen een engagement voor een artistiek groeiproces. Daarom ben ik geen therapeut. Dat hoeft ook niet, want het sociale, de menselijke uitwisseling, is inherent aan artistiek werk. En het kunstige is essentieel menselijk, in zijn actieve of perceptieve vorm. Iedere mens is kwetsbaar.”
Halima Mimouni is al 20 jaar psycholoog bij Lama, een centrum voor drugsverslaafden in Molenbeek, en voorvechter van een artistiek experiment. “Als therapeut zet ik de patiënten aan tot praten, maar voor wie zo precair leeft, zijn introspectie en zich verbaal uitdrukken niet evident. Hoe zinvol onze begeleiding ook is, toch besefte ik dat dat niet volstaat om toegang te krijgen tot de innerlijke wereld van de drugsverslaafde. Ik zocht en vond een benadering die patiënten in contact brengt met kunst, maar niet binnen het kader van kunsttherapie. Artiesten moeten artiesten blijven en therapeuten therapeuten. Elk hebben ze hun benadering en waarde. Kunst dient niet om te verzorgen of als bezigheid. Kunst is ontmoeting, ze verbindt je met jezelf, met anderen, met de wereld. Kunst voert de gemarginaliseerde mens een beetje terug naar de buik van de samenleving, van de mensheid.”
Lees het volledige dossier over Kunst en Zorg in Tertio van deze week. Abonneer of vraag een gratis proefnummer op www.tertio.be