Niets is vandaag zorgwekkender dan de wereldwijde polarisatie en de ecologische ramp die ons boven het hoofd hangt, vindt David Van Reybrouck. Koloniaal onrecht en klimaatschade onthullen eenzelfde mechanisme: “We doen het weer. We plunderen de toekomst van onze kleinkinderen”.
Twee weken geleden nam David Van Reybrouck plaats op het spreekgestoelte van de jaarlijkse Huizinga-lezing aan de universiteit van Leiden en reeg hij de twee meest urgente schuldverhalen van onze tijd aan elkaar onder de titel “De kolonisatie van de toekomst”. Met dat beeld begeeft hij zich op bekend terrein. Van Reybrouck schreef twee meesterwerken over de kolonisatie: Congo over de Belgische kolonie en Revolusi over de Nederlandse bezetting van Indonesië.
Exploitatie
De kern van het koloniale onrecht is voor Van Reybrouck tweeledig: de schrijnende dekolonisatiestrijd, maar daaraan voorafgaand ook deze kwestie: “Met welk recht trek je naar een ander deel van de wereld en eigen je je dat vervolgens toe? De diepste en oudste motivatie is economisch winstbejag, wat in de praktijk steevast neerkwam op exploitatie. Toen dat verhaal te ontluisterend werd, voegde men er het beschavingsverhaal aan toe. Maar dat getuigde dan weer van een ongehoord moreel superioriteitsbesef. In de jaren 1900-‘20 won het ethische discours veld. Er werd ingezet op onderwijs en gezondheidszorg. Maar zelfs die ethische fase ging gepaard met de voltooiing van het rijk en de laatste koloniale oorlogen om gebieden in te lijven.”
Verantwoordelijkheid
Hoe onrechtvaardig de kolonisatie ook was, toch rust er voor Van Reybrouck geen schuld op de schouders van de postkoloniale generaties. “We mogen het verleden niet met de maatstaven van nu beoordelen, maar ook volgens de normen van toen waren de politionele acties flagrant onrechtvaardig. Toch antwoord ik op de vraag of 20-jarige Belgen zich vandaag schuldig moeten voelen voor wat in 1950 gebeurde, ‘neen’. Schuld is niet erfelijk. Maar verantwoordelijkheid is dat wel. De kolonisatie is voorbij, maar de ongelijkheid van het koloniale stelsel blijft overeind. Kijk naar de wereldwijde vaccinatiekaart, die is een kopie van de koloniale kaart. Of de kaart die de CO2-uitstoot en de klimaatslachtoffers in beeld brengt: opnieuw een doorslagje van de koloniale kaart. De huidige generaties moeten beseffen dat de privileges waarvan ze vandaag genieten, geen eigen verdienste zijn maar het resultaat van lange processen zoals de kolonisatie. Dat bewustzijn gekoppeld aan een historisch appel om de fouten recht te zetten, vind ik productiever dan beschuldigingen.”
Misplaatste schroom
Kan “ontwikkeling brengen” ook een rechtmatig motief zijn? “We missen een tussenvorm tussen het paternalistische ‘wij moeten hun alles leren, ze weten niets’ en de huidige ultrarespectvolle houding die elke vorm van inmenging neokoloniaal noemt”, vindt Van Reybrouck. “Het gevolg van die laatste optiek is dat we ons niet meer voor Afrika interesseren. Zelfs in de Black Lives Matter-beweging in de VS is er nauwelijks belangstelling voor Afrika.”
De toekomst is vandaag
De schrijver legt een heldere link tussen kolonisatie en ecologisch onrecht. “We koloniseren nog steeds. Vroeger landen, vandaag de toekomst van onze kleinkinderen. Voor de Afrikanen is die toekomst vandaag. Omwille van die urgentie zou ik liever hebben dat België een grote som in de internationale klimaatpot stopt dan die te geven aan een corrupt bestel in Congo.”
Lees het volledige interview met David Van Reybrouck in Tertio van deze week.
