Leeswijzers gidsen “mensen van de weg”

De profetische traditie – van Mozes over Jezus tot Mohammed – wijst volgens emeritus hoogleraar Anton Wessels (Vrije Universiteit Amsterdam) in eenzelfde richting. Al deze “mensen van de weg” horen samen op te trekken richting meer gerechtigheid en gastvrijheid.

Wessels ontkent allerminst hoe joodse, christelijke en islamitische subgemeenschappen binnen de grote mensengemeente in uiteenlopende richtingen zijn geëvolueerd. Hierdoor stelt zich de vraag of alle betrokkenen in dezelfde God geloven. “Markant in dat verband is Nederlands bisschop Tiny Muskens’ (1935-2013, nvdr) suggestie om ook in christelijke milieus de term Allâh te hanteren”, vertelt Wessels. “Deze Godsnaam is binnen het Arabische taalgebied immers gangbaar onder christenen en heeft een pre-islamitische oorsprong. Het meest treffende bewijs daarvan vormt de naam van Mohammeds vader die nog voor zijn geboorte overleden was: Abdallâh. Die betekent abd oftewel ‘dienaar’ van Allâh, de ene, naamloze God. Principieel heeft Muskens trouwens dat standpunt onverkort verdedigd. Wel is het hem gedaagd dat zijn voorstel door betreurenswaardige associaties met gewapende extremisten die Allâh u akbar (God is de grootste, nvdr) schreeuwen, uiteraard te vroeg komt.”

Zijn demarche om Koran en Bijbel met hetzelfde leesrooster te interpreteren, valt niet overal in goede aarde, zeker gezien alle onrust over islamitische neigingen tot bekering en overheersing. Is het niet tekenend hoe moslimfundamentalisten schermen met Koranpassages waarin Mohammed aangeeft de godsdienst te vervolmaken? “Het is essentieel dergelijke uitspraken te duiden in hun ruimere context”, nuanceert de godsdienstwetenschapper. “Om te begrijpen wat deze profeet precies voor ogen heeft, verwijs ik naar de basisbetekenis van slm: ‘zich overgeven aan’. Van deze drie medeklinkers is zowel ‘islam’ als ‘moslim’ afgeleid. Eveneens van deze stam komt salâm of vrede, denk maar aan het Hebreeuwse equivalent shalom. Een parafraserende vertaling van moslim luidt dan: hij die zich vol vertrouwen aan God overgeeft en vrede vindt, met zowel de Allerhoogste als zijn medemens. In deze visie impliceert de ware godsdienst vooral overgave. Wanneer Mohammed tijdens zijn Afscheidsbedevaart joden en christenen hiertoe oproept, beoogt hij derhalve geen bekering tot zijn ‘nieuwe godsdienst’. Misschien menen aanhangers van Islamitische Staat het tegendeel; andersgelovigen dwingen zij tot totale overgave aan hun islamvariant. Zoiets staat evenwel duidelijk onder kritiek van de Koran zelf.”