Noord en Zuid kennen een lange geschiedenis van interactie. Slavernij en kolonisatie zorgden voor een bittere nasmaak, maar ook de stereotiepe kijk en het paternalisme van sommige missionarissen en ontwikkelingswerkers vallen vandaag niet meer in goede aarde. Nieuwe paradigma’s vonden ingang in de Noord-Zuidwerking. Zij zijn het resultaat van een voortschrijdend besef van gelijkwaardigheid en leggen de nadruk op begrippen als eigenaarschap, empowerment en wederkerigheid.
Els Hertogen, nieuwbakken directeur van 11.11.11, noemt Ontwikkelingssamenwerking geen caritas maar een rechtvaardigheidsinstrument. Hulp, zo zeggen velen, ontzet regeringen uit hun verantwoordelijkheid en dat is deels zo, geeft Hertogen toe. “Maar onderwijs, gezondheidszorg en sociale bescherming zijn cruciale publieke diensten die middelen vereisen en 48 landen beschikken niet over de helft van de middelen om in die sectoren te investeren. In de grond is dit een ethisch dilemma: vind je dat die landen er zelf maar moeten uit geraken en trek je je terug, ook al gaat het slecht, of kies je resoluut voor solidariteit en rechtvaardigheid? Wij trekken die laatste kaart. Ontwikkelingssamenwerking is geen caritas, maar een rechtvaardigheidsinstrument. Onze welvaart en hulp kunnen een hefboom zijn voor herverdeling, zolang we erover waken geen afhankelijkheidsrelaties op te zetten.” De sleutel voor verdere vooruitgang zit volgens Hertogen in een mentaliteitswijziging: “Lokale overheden en bewegingen moeten het volle eigenaarschap voor hun ontwikkeling krijgen en aanvaarden. Ontwikkelingssamenwerking kan de drempel tot die ontwikkeling verlagen met capaciteitsversterking. Ontwikkeling is een lokale verantwoordelijkheid, maar wij kunnen burgers steunen om die claims bij hun overheden te maken”.
Alphonse Muambi is een Haagse Congolees die zich ontpopte tot een van de meest kritische stemmen in het ontwikkelingsdebat van de lage landen. “Solidariteit en empathie zijn nobele menselijke uitingen”, zegt hij. “Daarom betreft mijn kritiek niet de gulle burger of de weldenkende mensen die in ngo’s werken, maar wel de organisaties zelf. Door hun afhankelijkheid van het beleid en van de subsidies van hun regeringen blijven zij vastzitten in oude paradigma’s. Afrika is synoniem van armoede, corruptie, dictatuur. Maar wie faciliteert de installatie van die despoten, wie plundert het rijke continent, wie haalt olie uit Nigeria en vervuilt er de boel? Er is een enorme discrepantie tussen het discours en de werkelijkheid. Neen, het Westen is niet verantwoordelijk voor de situatie in Afrika. Maar elkaar bekampen om de sterkste voet te hebben in de Afrikaanse politiek en economie, investeringen doen die lokaal een corrupte politiek bevorderen, en vervolgens ontwikkelingsgeld sturen, dat noem ik hypocriet. Daarom zeg ik dat hulp geen ontwikkeling brengt.”
De vzw Exchange zet de mentaliteitswijziging die stilaan groeit rond ontwikkelingssamenwerking om in een sterk model van Noord-Zuidwerking: steun aan kleine ondernemers in het Zuiden in de vorm van expertise en trajectbegeleiding. “We ondernemen niet zelf, maar begeleiden groeiprogramma’s voor bestaande bedrijven”, legt directeur Frank Foulon uit. “Exchange bouwt zijn model uitsluitend rond lokale Zuidexpertise, zonder expats. Onze Zuidexpertise zal lokaal zijn of niet zijn. Anders bezondigen we ons aan een nieuwe vorm van kolonisatie. Lokale ondernemers kennen hun land, de politiek, de wetgeving, de mensen, de taal. Zij zien wat wij onmogelijk zien.”
Lees het volledige dossier in Tertio van deze week.