Oostenrijk heeft sinds vorige maand een euthanasiewet en volgt daarmee het voorbeeld van Nederland, België, Luxemburg, Spanje, Zwitserland, Canada en Colombia. Vorig jaar nog hield de Portugese president in extremis zo’n wet tegen via een uitspraak van het Grondwettelijk Hof. Euthanasie is en blijft delicate, complexe materie die voortdurende reflectie vraagt. Tertio nr. 1.145 van 19/1/’22 zoomt in op ervaringen van rechtstreeks betrokkenen, die in die reflectie een rechtmatige plaats hebben.
Rosalie Pronk verdedigde vorige maand aan het Amsterdam UMC haar proefschrift A Dialogue on Death. On Mental Illness and Physician-Assisted Dying. De titel van dat proefschrift verwijst naar een van de belangrijkste bevindingen in haar onderzoek: de wenselijkheid om het gesprek over de euthanasiewens aan te gaan met de psychiatrische patiënt en wel bij voorkeur in het kabinet van de eigen behandelende psychiater. Pronk sluit zich aan bij de Leuvense psychiater Joris Vandenberghe in zijn pleidooi voor een tweesporenbeleid in zulke gesprekken. “Dat houdt in dat je de euthanasievraag van de patiënt beluistert zonder noodzakelijkerwijze de euthanasie uit te voeren. Via de boodschap dood te willen, kunnen patiënten tegelijk de boodschap geven eigenlijk liever te willen leven. Als je een van de twee kanten van die ambivalentie uitsluit, doe je tekort aan de realiteit van hun belevingswereld.”
Sinds april 2020 vergezelt het team van Reakiro mensen met een psychiatrische problematiek die euthanasie wensen. “Gezien de dubbelheid van leven en dood, eigen aan een euthanasieverzoek, kan de hoop op een ander en beter leven maar groeien mits ook over de doodswens kan worden gesproken”, vat de website de kern van hun visie en werking samen. “We werken bij Reakiro niet met een medisch dossier of een diagnose, maar met wat de mensen ons zelf zeggen”, licht coördinator Luc Bemelmans de aanpak van de organisatie toe. Klinisch psycholoog en ervaringsdeskundige Ann Callebert vertelt dat er bij Reakiro soms ook mensen komen aankloppen die geheel apathisch zijn geworden. “Zij zijn moe, moe, moe. Gesprekken met hen zijn veel zwaarder omdat we zelfs dat kleine stukje levenssprankel nog heel moeilijk te pakken krijgen, terwijl alleen al het feit dat ze naar Reakiro komen, er een teken van is. Maar het is ontzettend fragiel.”
“Voor artsen die de dood toedienen, is de emotionele last aanzienlijk en kan dat leiden tot emotionele uitputting en isolatie. Het is dringend tijd om dat fenomeen te erkennen, te documenteren en vervolgens, indien nodig, een diepgaand onderzoek over dat thema uit te voeren”, noteert Timothy Devos, referent palliatieve zorg van het hematologieteam van UZ Leuven, in de inleiding van Euthanasie: een ander verhaal. Ervaringen en reflecties van zorgverleners.
De normalisering van de euthanasiepraktijk beïnvloedt ontegenzeglijk de manier waarop naar de rol van zorgverleners wordt gekeken. Oncoloog Catherine Dopchie gaat in haar bijdrage uitvoerig in op de instrumentalisering van de arts. Ze huivert voor de reductie van de arts-patiëntrelatie tot een contractuele verbintenis, omdat het voor haar altijd om een therapeutische alliantie gaat. Maar in de praktijk ondervindt ze hoe bij een euthanasieverzoek de menselijkheid in die therapeutische relatie soms uitgewist wordt. Dat euthanasie een complexe keuze is en blijft, en dat de wet nieuwe taboes en schermerzones heeft doen ontstaan, tonen de ervaringen van alle auteurs in deze bundel, waarvoor filosoof Alicja Gescinska het nawoord schreef. Daarin geeft ze zelf het goede voorbeeld van haar oproep om los te komen van hokjesdenken en polarisering rond ethische kwesties. “Ook en vooral wanneer men het met de geleverde argumenten en standpunten oneens is, moet men het engagement aangaan om ze grondig te bekijken en te laten bezinken”, vindt ze.
Omdat euthanasie strikt genomen een aangelegenheid is tussen arts en patiënt, voelen naasten zich niet altijd betrokken. Maar ook voor hen is het een zwaar en heftig onderwerp dat hen sterk raakt. De bundel Leven met euthanasie. Geliefden vertellen over hun ervaringen brengt de positie van de naasten in de aandacht en laat hun stem ongefilterd klinken. De redacteurs van het boek hebben de 44 getuigenissen bewust niet gecensureerd of aangedikt, pijnlijke ervaringen niet verdoezeld en mooie momenten niet uitvergroot, en dat is te merken. Hier wordt geen standpunt voor of tegen euthanasie verdedigd. Wel krijg je als lezer een veelzijdig beeld van wat de realiteit achter de euthanasiewet kan zijn voor de naasten van de patiënt.
Abonneer of vraag een proefnummer via www.tertio.be
