De Britse godsdienstsocioloog Grace Davie raakte in de jaren 1990 bekend met haar uitdrukking “believing without belonging”. Academici, maar ook journalisten en gelovigen pikte de catchphrase gretig op. Davie werd een van de meest bekende Europese godsdienstwetenschappers. De emerita werd vorige week 75, een goed moment om de balans op te maken van een invloedrijk alternatief op de seculariseringstheorie.
Minder zichtbare religie
Het vatten van die de minder zichtbare vormen van religie begeestert haar al van bij het begin van haar carrière. Zelf vergelijkt ze haar onderzoek met een ijsberg: “Ik probeerde te beschrijven wat zich afspeelt onder de waterlijn”. In 1994 schreef ze het werk waarmee ze bekend werd: Religion in Britain since 1945. Het was vooral de ondertitel die de aandacht trok: Believing without belonging. Ze maakte vanaf het begin de kanttekening dat ze geen strikt omlijnde concepten probeerde te definiëren, maar de tijdgeest wilde vatten: “Ik probeerde een gemoedstoestand te beschrijven”. Ze observeerde dat mensen minder strikt en minder dogmatisch hun geloof belijden. Dat uit zich vooral in minder deelname aan religieuze activiteiten zoals naar de kerk gaan of behoren tot religieuze organisaties. “Er zijn veel mensen die meer amorf verbonden zijn met religieuze organisaties. Desondanks blijft religie belangrijk voor hen.” Kortom, kerkgang daalt, maar geloof blijft.
Oninteressant
Hoogleraar sociologie Dick Houtman (KU Leuven) gelooft niet dat de seculariseringstheorie het aan het verkeerde eind heeft, maar meent dat ze niet langer bijster interessant is. “Het vertrekpunt van seculariseringstheorie is een heel simpele tegenstelling: die tussen religie en het seculiere”, steekt Houtman van wal. Impliciet wordt er daarbij van uitgegaan dat religie hetzelfde is als christelijke religie. “Alles wat daar niet onder valt, wordt naar het bakje ‘seculier’ geschoven. Maar in dat bakje vind je net allerlei interessante verschuivingen en conflicten.” De diversiteit van de categorie seculier wordt zo over het hoofd gezien. Zij die zeggen spiritueel, maar niet religieus te zijn, rabiate atheïsten en mensen die niet religieus, maar wel tolerant zijn ten aanzien van religie, vallen – ondanks hun grote verscheidenheid – onder dezelfde noemer. “Als al die verschillende groepen in het bakje ‘niet-religieus’ worden gestopt, wordt het bijna onmogelijk de seculariseringstheorie te weerleggen.”
Nooit getest
Ondanks de populariteit van Davies theorie, stelt de onderzoeker Paul Tromp dat het opmerkelijk is dat ze nooit systematisch en voor meerdere Europese landen werd getest. Daarvoor moet eerst duidelijk worden onderscheiden wat Davie met haar theorie bedoelt. Daar wringt volgens Tromp nu net het schoentje. Volgens hem zitten er twee verschillende theorieën verborgen in Davies stelling, namelijk de stijging van nieuwe spiritualiteit en de daling van kerkgang en religieuze praktijken. Hij testte beide voor 20 West-Europese landen in de periode tussen 1981 en 2008 en maakt daaruit op dat in de meest christelijke landen de relatie tussen spiritualiteit en religie net sterker werd.
Abonneer of vraag een proefnummer via www.tertio.be
