B-cyclus elfde zondag door het jaar

COMMENTAAR BIJ DE LEZINGEN

Jean Bastiaens

Terwijl de boer slaapt

Toen ik nog een scholier was, ging ik soms neuzen in de boekenkast van mijn moeder. Mijn moeder studeerde in die tijd theologie, aan de Hogeschool voor Theologie en Pastoraat in Heerlen. Ze was een van de allereerste vrouwen – leken! – die samen met de seminaristen en priesterkandidaten van religieuze ordes in de schoolbanken zat. Het was eind jaren zestig, begin jaren zeventig. De tijd van het aggiornamento van Johannes XXIII. Een mooie tijd! Zo vond ik een keer in haar kast een boek met de titel Terwijl de boer slaapt. Het was van de hand van Jan Nieuwenhuis. Ik weet niet zo veel meer van de inhoud van dat boek, maar de titel is me altijd bijgebleven. Ik vond het een geruststellende titel: er is heel veel dat 'ondergronds' gebeurt, zonder dat wij er iets voor hoeven te doen. Of ook: het leven is vooral gave, elke dag leven we van wat ons overkomt en ons komt aangewaaid. Terwijl de boer slaapt, schiet het graan vanzelf op. Als hij opstaat, kijkt hij verrukt uit zijn ogen om wat er die nacht gegroeid is.

Dat is de eerste gelijkenis die we Jezus deze zondag horen vertellen. Het handelen van de boer beperkt zich tot twee zaken: zaaien en oogsten. En alles wat zich daartussen afspeelt, doet de aarde uit eigen kracht. Het mooiste zinnetje staat er direct voor: de boer slaapt en staat op enzovoort, en onderwijl kiemt het zaad en schiet op, maar hij weet niet hoe. Hij hoeft het ook niet te weten, want de aarde weet zelf wel hoe zij het zaad tot kiemen moet brengen.

Jezus vertelt een gelijkenis. Hij wil duidelijk maken hoe het Koninkrijk van GOD werkt. Want dat Koninkrijk staat voor een dynamische werkelijkheid, het heeft te maken met dingen die wij kunnen doen en met dingen die wij niet hoeven te doen. Er staat geen uitleg bij de gelijkenis, maar op het einde horen we dat Jezus, eenmaal alleen met zijn leerlingen, van alles uitleg geeft. De evangelist Marcus wil ons blijkbaar stimuleren om de uitleg zelf te geven, opdat de gelijkenis zijn kracht kan doen gelden in ons leven zoals het zich hier en nu voordoet.

Vertelt de gelijkenis misschien ook iets over Jezus zelf en zijn verkondiging van het Koninkrijk van GOD? De komst van het Koninkrijk heeft zijn eigen wetmatigheid. Wij kunnen de gestalte van het Koninkrijk niet bepalen. Jezus zaait het zaad en het ontkiemt in de harten van mensen en doet daar zijn werk. Ontelbaar zijn de mensen die zich in hun handel en wandel laten inspireren door Jezus, we hebben er dikwijls geen weet van. We moeten het ook niet weten. Maar op een dag, wanneer alles voltooid is, zal blijken hoe het zaad dat Jezus gezaaid heeft kiemkracht heeft gehad in mensen. Als die tijd daar is, zal er een rijke oogst worden binnengehaald. Zo beschouwd, relativeert de gelijkenis de krampachtige pogingen van kerkmensen om het Koninkrijk uit te drukken in getallen en percentages ('met hoevelen zijn we nog?').

Maar je kunt de gelijkenis ook toepassen op je eigen leven. En dat op tweevoudige wijze. Jezus zaait het zaad in mij, en ik stel mij open voor zijn woord. Ik probeer zijn woord te onthouden en het in praktijk te brengen – en toch hoeft dat niet krampachtig te gebeuren. Want het woord heeft zijn eigen groeikracht, en ik weet niet hoe het in mij werkt en wat het allemaal uitwerkt. Ook dat relativeert mijzelf. Anderzijds kun je jezelf identificeren met de boer die zaait: je verkondigt het Koninkrijk van GOD, in daden en misschien ook in woorden, maar over de uitwerking van die activiteit kom je niet zoveel te weten. Dat komt omdat we groeikracht van het zaad nooit goed kunnen inschatten. Maar we mogen er wel op vertrouwen dat die groeikracht er is. Meer nog: het kan in ons het besef wakker roepen dat we vooral GOD niet voor de voeten moeten lopen, want de groeikracht is zijn domein. En ook hier kan de actieve zeloot zich ontspannen: het Koninkrijk van GOD kunnen we niet zelf gestalte geven, het is een realiteit die aan elke menselijke controle ontsnapt. Deze gelijkenis zal misschien vooral diegene aanspreken die al wat levenservaring heeft opgedaan.

Misschien herkennen anderen zich sterker in de gelijkenis over het mosterdzaadje. Ook hier gaat het over 'zaaien' en 'opschieten', maar de nadruk ligt nu op het contrast: het Koninkrijk van GOD begint vaak met iets dat onooglijk klein is – een handeling in het verborgene, een geste die ongezien blijft, een teken dat in het voorbijgaan gesteld werd – maar het kan eindigen in iets groots. Hoe ziet dat grootse eruit? Het lijkt op een uit de kluiten gewassen struik die een hele zwerm mussen kan herbergen. Ach, je hebt er soms geen idee van hoe je een herbergzaam mens kunt zijn!

Printvriendelijke versie van de lezingen en het commentaar