C-cyclus vierde zondag van de veertigdagentijd

COMMENTAAR BIJ DE LEZINGEN

Jean Bastiaens

Thuiskomen bij de Vader

Deze zondag biedt ons het bekende evangelieverhaal van de twee zonen. Het gaat telkens om een proces van vervreemding en om het thuiskomen. Aan de twee zonen wordt in het verhaal evenveel tekst gewijd: we moeten dus beide zonen in het vizier houden, en niet alleen de jongste. Tussen deze twee tekstdelen in staat het gedeelte dat gewijd is aan het handelen van de vader. Ook dat krijgt de nodige aandacht. Aan het begin van dit drieluik staat een inleiding, en het is belangrijk die in het achterhoofd te houden. Jezus richt zich met deze gelijkenis tot zijn publiek van Farizeeën en Schriftgeleerden, die ontevreden zijn over Jezus: Hij gaat om met mensen van bedenkelijk allooi, met ‘tollenaars en zondaars van allerlei slag’. Hij praat niet alleen met hen, maar schuift ook nog eens bij hen aan tafel. ‘En zo iemand wil ons – wij die ons best doen om goed te leven en integer te zijn – bij de les houden?’

De eerste zoon heeft een los karakter. Hij maakt graag plezier en wil de wereld verkennen. Hij laat zich niet gauw met een kluitje in het riet sturen, en wil telkens nieuwe dingen ontdekken. Het leven moet geleefd worden, ten volle! Vanuit zijn jeugdig elan durft hij zijn vader om zijn erfdeel te vragen. Geld moet rollen. Bye sweet home! En de vader geeft hem zijn deel. In de jongste zoon kunnen we het verlangen van de moderne tijd herkennen: het leven moet ons een kick geven, en mag vooral niet de indruk wekken saai of grijs te zijn.

De jongste zoon is een en al geluk met zijn erfdeel. De wereld ligt voor hem open. Is het niet heerlijk om te kunnen uitdelen en geliefd te zijn? Is het niet fantastisch om omgeven te zijn door veel mensen en plezier te maken? Maar: het liedje duurt niet langer dan de geldbeurs vol is. Wanneer er niks meer te verteren valt, blijven de vrienden weg. Hongersnood en economische crisis doen de rest: merkwaardig hoe dicht het hemelbed en de goot bij elkaar kunnen liggen. Nu komt het aan op overleven, maar daar is de jongste zoon niet goed in. Scheel van de honger, verhuurt hij zich als werkkracht aan iemand die ook nog eens misbruik van hem maakt: zijn rantsoen is zo klein, dat hij zelfs de schillen van de varkens die hij hoedt zou willen opeten. Dan staat er dat kleine zinnetje dat heel zijn eenzaamheid typeert: ‘Niemand gaf ze hem.’

Aanbeland op de bodem van ongeluk en ellende, komt de jongste zoon tot inkeer. Er staat letterlijk dat hij ‘bij zichzelf komt’. Eindelijk komt hij bij zichzelf! En dit vermogen om tot verinnerlijking te komen, wijst hem een uitweg die een terugweg is - naar zijn vader.

Na deze scène zwenkt de camera naar de thuisbasis, naar een vader die in zijn hart al zo lang uitkijkt naar de terugkomst van zijn zoon. Eindelijk is hij daar! ‘Door medelijden bewogen’ – zegt het evangelie – ‘snelt hij op hem toe.’ Want de vader weet wel hoe de vork in de steel zit, hij kent zijn zoon toch. Zonder woorden omhelst de vader zijn jongste zoon en kust hem: Welkom thuis! Het is een andere jongen, de zoon is een man geworden die weet heeft van het leven: ‘Ik ben niet meer waard uw zoon genoemd te worden!’ Maar daar heeft de vader geen oren naar: ‘Haal vlug het mooiste kleed, het moet feest zijn!’

Dan verschijnt de tweede zoon op het toneel, de oudste, de zoon met het grote verantwoordelijkheidsgevoel. Wanneer hij thuiskomt, weet hij meteen dat er iets niet in de haak is. Muziek en dans en feest? Vol argwaan vraagt hij een knecht naar de toedracht. Het verhaal brengt in hem een oude woede naar boven, en hij weigert het huis binnen te gaan. Ook nu gaat de vader zijn zoon tegemoet om zich over hem te ontfermen. Nu komt naar boven waar de oudste zoon al zo lang aan lijdt: hij doet zijn plicht, houdt zich aan alle geboden (!) van het huis, maar dat heeft zijn vader er niet toe bewogen hem eens te belonen met een feestje voor hem en zijn vrienden. ‘Daarentegen’ – en nu verheft zich zijn stem – ‘die zoon van u, die heel uw vermogen heeft verbrast met slechte vrouwen…’. Hij, de plichtsgetrouwe zoon heeft nooit ten volle geleefd, en waarschijnlijk is hij innerlijk  jaloers op zijn broer die dat wel heeft gedaan. De vader tracht de zoon te troosten, en ook nu staat er een prachtig zinnetje: ‘Alles wat van mij is, is ook van jou.’ Maar zo heeft de zoon het nooit begrepen, en hij heeft er ook niet naar geleefd. Op het einde van het verhaal horen we de vader spreken over een broer die dood was en levend is geworden, en je vraagt je af wie van de twee zonen ten slotte levend is geworden, en wie er nu eigenlijk dood is.

Printvriendelijke versie van de lezingen en het commentaar