A-cyclus zesde zondag door het jaar

COMMENTAAR BIJ DE LEZINGEN

Jean Bastiaens

De Tora van Jezus

Op deze zesde zondag door het jaar staat er een groot stuk uit de Bergrede op het menu. Deze unieke kans om tot het hart van Jezus’ prediking door te dringen mogen we ons niet laten ontgaan. Daarom is het aangewezen om héél de tekst te lezen (Matteüs 5,17-37) en er geen verknipte versie van te maken. Deze tekst is immers een indrukwekkend monument, een beginselverklaring bijna van Jezus voor de leerlingen die hem dierbaar zijn.

Om een goed startpunt te vinden voor de uitleg, is het zinvol eerst de lezing uit het boek Sirach te bekijken. Deze begint met een aansporing: ‘Wanneer gij wilt, kunt gij de geboden onderhouden.’ Misschien zegt ons dat niet veel, want wij hebben het niet zo op met ‘geboden’. We moeten ons daarom verplaatsen in de Joodse leefwereld: het gebod om de naam van GOD niet voor eigen doeleinden te misbruiken, om met Pasen op bedevaart te gaan of om geen vlees van bijvoorbeeld het varken te eten, zijn niet zomaar ‘geboden’. Deze geboden zijn een manier om GOD te zoeken en te vinden, ze helpen ons om GOD een plaats te geven in ons dagelijks leven, tot in de keuken toe. Het vervullen van deze geboden leidt tot meer liefde voor GOD, dat is toch de bedoeling. Het is waar dat geboden vaak iets dubbelzinnigs hebben: men kan ze ook gaan misbruiken om er anderen mee om de oren te slaan, zoals maar al te vaak gebeurt, ook in de Kerk van vandaag. Maar dat is een verkeerd gebruik van de Tora, die bedoeld is als een reisgids voor mensen die zich onderweg weten.

Ook Jezus is in deze rijke traditie opgegroeid. Hij heeft, als twaalfjarige, het ‘juk van de Tora’ op zich genomen, Hij is op sabbat naar de synagoge gegaan, en op de grote bedevaartfeesten reisde Hij met zijn ouders naar de heilige stad Jeruzalem. Jezus heeft de indringende en onvervangbare waarde van de Tora goed aangevoeld, maar was er daardoor ook van overtuigd dat zulke grote en heilige teksten misbruikt konden worden. Wie een gebod uit de Tora met liefde en met respect voor de intrinsieke betekenis uitvoert, die ‘vervult’ dat gebod. Wie het gebod echter mechanisch uitvoert of er eigen, verborgen doelen mee nastreeft, die heft het gebod op. Welnu, in de inleiding van de evangelielezing van deze zondag (verzen 17-20) zegt Jezus dat Hij gekomen is ‘om Wet en Profeten te vervullen’, niet om ze ‘op te heffen’.

Na de inleiding volgen er vier concretiseringen, die steeds op dezelfde manier ingeleid worden: ‘U hebt gehoord dat (tot onze voorouders) is gezegd’. In het geheel zijn er zes concretiseringen van de wijze waarop Jezus de Tora vervult, maar de laatste twee worden bewaard voor de volgende zondag. De eerste concretisering betreft het verbod om niet te doden. Wie dat toch doet moet zich verantwoorden voor het gerecht. Uit dit gebod leidt Jezus een nieuw gebod af: je moet ook niet in haat jegens een broeder of zuster van je leven, want wie leeft met haat in het hart jegens een naaste is op weg om iemand te doden. Ultieme haat voert naar de dood. En het doden begint als het ware bij het haten. Wat Jezus hier doet, is dat Hij de Tora radicaliseert en aanscherpt: wie de ware zin van het verbod om te doden overdenkt, komt tot de conclusie dat het verbod om te haten hierbij ingesloten is. Wie zijn broeder of zuster haat en het tot een proces voor de rechter laat komen, moet er rekening mee houden dat hij of zij dan tot de laatste cent zal moeten betalen – en die rechter zou GOD zelf wel eens kunnen zijn!

Bijzonder mooi en heel typerend voor Jezus is dat Hij de normale gang van zaken omgooit: Hij zegt niet dat wanneer je iets tegen een ander hebt, je het eerst moet goed maken vooraleer met een vroom hart aan de liturgie deel te nemen. Nee, Hij zegt: als het je te binnen schiet dat een broeder of zuster van je iets tegen jou heeft, stop dan je gang naar het gebedshuis en ga je eerst verzoenen. Kom daarna terug, om in kracht en in vrede deel te nemen aan de cultus, liturgie te vieren. Deze manier van doen is onder mensen uiterst zeldzaam, maar een echt kenmerk van een ware volgeling van Jezus!

De tweede en derde concretisering betreffen de echtbreuk. Jezus roept een halt toe aan mannen die, binnen het kader van de patriarchale samenleving, hun vrouw om onduidelijke of ondeugdelijke redenen de laan uitsturen met een scheidingsbrief. Die brief geeft haar dan het recht om opnieuw te trouwen. Een vrouw die wordt weggestuurd, is uiterst kwetsbaar. Zal zij nog iemand vinden? Zal ze in haar levensonderhoud kunnen voorzien? Wat zijn haar rechten jegens de kinderen? En Jezus gaat nog een stap verder in zijn radicalisering van het verbod: wie als getrouwde man naar een vrouw kijkt met de bedoeling om met haar te slapen, die heeft in zijn hart reeds echtbreuk gepleegd!

Is deze Tora van Jezus levengevend? Wie ernaar leeft, zal het ondervinden.

Printvriendelijke versie van de lezingen en het commentaar