't Kapelletjesboek

Wie onderhoudt die kapellen en hebben die op vandaag nog een betekenis?
Oudere mensen uit de omgeving of een hele buurt nemen de zorg voor deze kapelletjes of kruisen op zich. Sta eens even stil en kijk door het raampje en je staat verbaasd over de netheid die deze ruimtes uitstralen. En of die nog betekenis hebben! Neem nu ‘Kerk en Leven’ en wat zie je in de aankondigingen in de meimaand. Op verschillende plaatsen wordt elke avond of minstens éénmaal per week door de buurt aan zo een kapelletje gebeden. Aan de kapel op de Spurkerweg, in een schoolomgeving, vond je in de examenperiode nog wel eens devotiebriefjes. Kapellen hebben duidelijk een devotioneel karakter.
De kapellen worden onderhouden door de buurt. Op plaatsen waar de kapelletjes door de tijd wat vervallen raakten, zijn ze door buurtbewoners gerenoveerd. Ook de stad heeft vooral in de jaren negentig actief bijgedragen tot het herstel en de restauratie. Nadien nog kon de omgeving beroep doen op de gemeente voor verf of glas voor het opkalefateren.
Wat bijzonder te betreuren valt, is dat kapellen getroffen werden door ongebreideld vandalisme, vooral op plaatsen waar de sociale controle ontbreekt. In Eigenbilzen-veld en in het Munsterbos werd de inboedel of zelfs de hele kapel aan diggelen geslagen. Vandaag is het iets rustiger op dat punt. Die vernielingen of zelfs diefstal van beelden komen hard aan in de buurt en kosten veel energie en geld.

Bestaan alle kapellen nog die beschreven zijn in dit boek?
Bij het schrijven van dit boek, dacht ik, hoopte ik, wat  éénmaal beschreven is, blijft bestaan. Maar dat klopt niet. Je moet weten, alleen de Sint-Rochuskapel aan de Schietboomstraat is beschermd als monument. De meeste staan op persoonlijke eigendom of zijn openbaar domein van de stad. De aandacht voor het historische erfgoed maakt vandaag opgang, alhoewel persoonlijke belangen nogal eens een kapel deden verdwijnen. Om van kruisen nog maar te zwijgen. Als het monument van eigenaar verandert of de aanpalende grond wordt bouwplaats, dan is zo’n erfgoed nogal eens een hinder. Nu moet ik zeggen, wij hebben daar nu oog voor en als ik kan probeer ik te helpen om erfgoed te bewaren. In Rijkhoven verdwenen de laatste decennia bijvoorbeeld drie van de zes kapellen. Maar anderzijds werden er ook nieuwe gebouwd. In Hees verdween de kapel door een ruilverkaveling. Op initiatief van de buurt stond een eigenaar een stuk grond af om in de vervanging te voorzien. In Weert Grote-Spouwen heeft de buurt een kapel voor het instorten behoed en volledig herbouwd. Die kapel is enkele jaren geleden ingehuldigd. Sommige kapelletjes worden bedreigd. De Lourdesgrot, op de parking van het Bilzers ziekenhuis achter de villa, is door enkele vrome lieden opgeknapt. Door de uitbreiding van het ziekenhuis en de nieuwbouw hangt er een dreiging boven. Hopelijk krijgt Onze-Lieve-Vrouw een plaatsje in de nieuwe architectuur. Een wettelijk kader voor de bescherming zou veel leed kunnen verhelpen maar hoeveel waardevoller is het als de buurt zich garant stelt voor het behoud!
Het kruis bovenaan in Meershoven ‘aan Poldernolke aan de Endjestok’ werd onlangs beschadigd door een accident. Een goede man, zelfs niet uit de buurt,  heeft er alles aan gedaan om het kruis te herstellen. Het kruis staat weer op zijn oorspronkelijke plaats.

Als je dit nu allemaal bekijkt, wat is voor jou de mooiste kapel?
Dit is een moeilijke vraag. Eigenlijk heb ik daar nog niet bij stilgestaan. Weet je als de geschiedenis en de achtergrond kent zie je meer dan enkel het architectonische. Maar als je het me vraagt gaat mijn voorkeur naar de meer oudere kapellen zoals in Grote-Spouwen, aan het kerkhof in Bilzen, in Merem, de Sint-Rochuskapel.

Je hebt dit verzorgd boek in eigen beheer uitgegeven met ondersteuning van de stad. Het officieel voorgesteld en te koop aangeboden. Vond het vlug een weg naar de lezer?
De stad heeft die promotie georganiseerd: wij hadden 150 exemplaren laten drukken en die waren op de avond van de voorstelling allemaal de deur uit. We hebben alle tekst en foto’s aan de stad overhandigd en die heeft een tweede oplage van het boek laten drukken. “Waar de aarde naar de hemel wijst”, met als ondertitel “Kapellen, grotten en kruisen in Bilzen” is nog altijd in voorraad op de infokantoren van Bilzen op de markt en Alden Biesen…
Het boek is een aanrader, het vertelt over onze rijke geschiedenis gegroeid en geboetseerd door mensen. Het leest aangenaam. Af en toe enkele bladzijden lezen en het zet je op weg de kapelletjes te gaan bezoeken.

Na het succes van dit boek, wat mogen we van jullie nog verwachten?
We willen met dezelfde ploeg, vanuit dezelfde ideologie een boek over de Demer schrijven. Waar ontspringt die nu echt en welke rol speelt de mens? Hoe leeft hij met de Demer in zijn nabijheid? Welke rol speelden de verschillende molens en hoe verhouden ze zich tot elkaar en tot de Demer? We hopen dat we uit de vele verhalen weer een boeiend boek kunnen samenstellen.

Dan komen we terug. De fles rode wijn bereikt de bodem. Een bezorgde huisvrouw maakt vlug nog een tas koffie vooraleer ik de deur uit mag. Het was een fijne avond. Ik heb geluisterd naar een man die geboeid is door zijn onderwerpen. Elk kruis, elk kapelletje en elke grot weet hij staan in Bilzen. Hij is daar mee begaan en volgt hun verdere geschiedenis op.
Op weg naar huis maak ik volgende bedenking. Wat is het mooi dat er mensen zijn, die de tijd nemen en werken om zo een prachtig patrimonium te willen bewaren voor de medemens. Ik neem me voor bij een volgende wandeling doorheen Bilzen even stil te staan bij de rijke geschiedenis van ons stadje, iets te lezen over deze kapelletjes, maar ze ook van dichtbij te gaan bewonderen.

Jef Vanhaelemeesch