De liturgie bestaat uit tal van kleine en grote gebaren die betekenis dragen, en soms zijn het de nuances die het verschil maken. Zo is het ook met het kruisteken. Paul Inwood – kerkmusicus in Engeland – schrijft regelmatig over liturgie in een blog op
www.praytellblog.com. Hij reflecteert er onder meer over de plaats en betekenis van het kruisteken aan het begin van een viering.
Is het jou ook al opgevallen hoe we in de liturgie soms op automatische piloot vliegen? Ik heb het over het maken van het kruisteken aan het begin van iedere liturgische viering, welke die viering ook moge zijn. We maken het kruisteken allemaal als een soort pavloviaanse reflex. Op zich is het natuurlijk goed en eigen aan de liturgie dat rituele handelingen repetitief zijn en hierdoor vertrouwd aanvoelen. Anderzijds lopen we daardoor het risico dat we wat achteloos omgaan met belangrijke symbolen, in dit geval het kruisteken.
Een eucharistieviering beginnen we gewoonlijk met een kruisteken. Dat geldt trouwens ook voor ieder gebedsmoment van het getijdengebed, hoewel de woorden ‘In de naam van de Vader ...’ daar niet worden uitgesproken. Traditioneel beginnen de sacramentele vieringen buiten de eucharistieviering – doopsel, huwelijk, ziekenzalving, evenals de uitvaartliturgie, … (zonder eucharistie) – nooit met een kruisteken. In de plaats daarvan zijn het de woorden van de (Bijbelse) begroeting die van belang zijn.
‘De genade van onze Heer Jezus Christus,
de liefde van God
en de gemeenschap van de Heilige Geest
zij met u allen.’
Ik stel echter vast dat er in heel wat parochies automatisch kruistekens worden toegevoegd aan het begin van deze niet-eucharistische vieringen. Vermoedelijk gebeurt dit omdat deze riten vaker worden gevierd tijdens een eucharistieviering (die begint met een kruisteken) dan buiten een eucharistieviering (zonder kruisteken), en we zijn wat ongevoelig geworden voor het verschil.
We zijn wat ongevoelig geworden voor het verschil ...
De nieuwe trend die ik heb opgemerkt doet zich voor in de context van de uitvaartliturgie. Ten eerste is er geen kruisteken voorzien vóór de openingsgroet, maar veel voorgangers voegen er wel een in, met als vermoedelijke reden: ‘dit is hoe we altijd alles beginnen’, hetgeen, zoals hierboven vermeld, niet klopt.
Genade en vrede voor u ...
Gezegend is God,
de Vader van onze Heer Jezus Christus,
de vader vol ontferming
en de God van alle vertroosting.
Hij troost ons in al onze tegenspoed
zodat wij in staat zijn
anderen te troosten in al hun noden.
(2 Kor 1, 3-4)
Door een kruisteken toe te voegen haalt men de kracht uit deze Bijbelse woorden, die bedoeld zijn om een dynamiek van troost op gang te brengen. Ze zouden wellicht beter gehoord en beluisterd worden indien ze als het ware ‘uit het niets’ kwamen, in plaats van – als vanzelf – te volgen op het kruisteken.
Laten we dus niet achteloos her en der het kruisteken gebruiken, als een quasi-automatisch startsignaal voor alles wat we doen in de liturgie, en het herstellen tot een symbolische handeling van echte waarde.
Dit is een uittreksel uit het mei-nummer (32.3) van Zacheüs.
Andere boeiende topcis zijn ...
- Spreken in de liturgie: vorm is ook inhoud
Annemie Bruyland
- Zichtbare dienstbaarheid: de diaken in de liturgie
Geert De Cubber
- Rijk en arm. De keuze van de kerkvaders
Joris Van Ael
- De gedaanteverandering van de Heer. 6 augustus
Dirk Boone
- Een ‘prikviering’ op school bij het feest van Pinksteren
- Sporen van Gods Geest
Mark Delrue
- Zing voor de Heer een nieuw lied. Verslagboek liturgisch congres 2018
Redactie Zacheüs
- Met Jezus aan tafel. Hoe helpen we kinderen thuiskomen in de eucharistie?
Joris Polfliet
