De homilie in de eucharistie

Een eigen genre van verkondiging

De homilie is een ‘integraal deel’ van de liturgie, en dus zelf ook een liturgische handeling. Dat wil zeggen: net als de liturgie in haar geheel wil ook de homilie de ‘grote daden van God’ in herinnering roepen, verkondigen én actualiseren in het hier en nu. Wie dit uitgangspunt goed begrijpt, kan ook verstaan waarom paus Franciscus de homilie typeert als een eigen genre van verkondiging, “aangezien het om een verkondiging gaat binnen de context van een liturgische viering; ze moet dus kort zijn en niet lijken op een conferentie of cursus”.

Wat is de homilie niet?

Het Homiletisch Directorium omschrijft eerst wat een homilie niet is. Zo mag de homilie geen preek zijn over een abstract thema: de eucharistie is niet een “gelegenheid voor de predikant om onderwerpen aan te snijden die volstrekt geen verband hebben met de liturgische viering en de lezingen ervan, of om de door de Kerk voorziene teksten geweld aan te doen door deze te verdraaien om ze aan te passen aan een vooropgezet idee.” De zondagse homilie is ook geen gelegenheid om aan gedetailleerde Bijbelexegese te doen, hoe belangrijk de exegese ook is om de Schrift goed te leren begrijpen. De ambitie van de homilie reikt in zekere zin verder: ze moet proberen de gelovigen te laten ontdekken hoe het verkondigde Woord van God hier en nu in vervulling gaat. De homilie mag zich ook niet beperken tot catechetisch onderricht, al heeft ze een belangrijke catechetische dimensie. Want het risico is reëel dat de homilie dan niet echt geïntegreerd is in het geheel van de viering. En tenslotte mag de homilie niet herleid worden tot een moment van persoonlijk getuigenis: “de homilie moet het geloof van de Kerk tot uitdrukking brengen en niet eenvoudigweg het persoonlijke verhaal van de homileet.”

Wat is de homilie wel?

De voorgaande negatieve afgrenzingen betekenen helemaal niet dat in de homilie fundamentele thema’s, Bijbelse exegese, onderricht in het geloof leer en persoonlijk getuigenis geen plaats hebben, integendeel: je zou kunnen zeggen dat het stuk voor stuk noodzakelijke ingrediënten zijn van een goede homilie. Maar, zo stelt de tekst met een beeld: “al deze elementen zijn goede dienaars, maar slechte meesters”. Dat wil zeggen: de homileet mag ze gebruiken als hulpmiddelen om zijn doel te bereiken, maar zij zijn geen doel op zich.

Welk doel heeft de homilie?

Het doel van de homilie is, volgens het Directorium, drievoudig:

• Verkondigen wat God voor de mens heeft gedaan, in het bijzonder in het paasmysterie van Christus.
• De vierende gemeenschap in de juiste gesteldheid brengen om de eucharistie te vieren en te erkennen dat zij door deze viering gaat delen in het mysterie van de dood en de verrijzenis van Christus.
• Aanwijzen hoe de gelovigen, vanuit het vieren van de eucharistie, het beluisterde Woord kunnen uitdragen en toepassen in het dagelijkse leven.

Hoe het beluisterde Woord interpreteren? Welke criteria gelden voor die interpretatie? Welke wisselwerking speelt tussen de Bijbel en de liturgie zelf? Hoe spelen wisselende omstandigheden, doelpubliek, tijd door het jaar een rol? En vooral: hoe moet dat allemaal in de praktijk? Lees verder in de pas verschenen editie van het tijdschrift Zacheüs, thuiskomen in de liturgie, en in het Homiletisch Directorium, uitgegeven door de ICLZ.