Stilte in de liturgie

Er bestaan verschillende soorten woorden: harde en lieve, mededelingen en poëtische bespiegelingen, uitgeschreeuwde en gefluisterde woorden, uitdrukkingen en vraagwoorden... Zo kunnen we ook divverse vormen van stilte onderscheiden. Er is de pijnlijke en de aangename stilte, er is het verwonderd stilzwijgen, de stilte die door vestomming ontstaat, de stilte om zich te concentreren, de stilte om te luisteren, de stilte om tot God te spreken en om God tot zich te laten spreken. In de eucharistie komen diverse soorten van deze stilte voor.

Momenten van stilte tijdens de eucharistie zijn geen korte onderbrekingen, of pauzes. Tijdens een stilte wordt de eucharistie niet tijdelijk stopgezet. Zij gaat integendeel verder, en wel met het binnenbrengen van een ‘een nieuw geluid’: stilte met een betekenis en een functie. 
 

 

De stilte om tot inkeer te komen

In het begin van een eucharistieviering nodigt de voorganger de verzamelde gemeenschap uit om tijdens een moment van stilte tot inkeer te komen en de Heer persoonlijk om ontferming te vragen. Daarna volgt de algemene schuldbelijdenis, of klinkt de drievoudige aanroeping van de Heer Jezus in de kyrie-litanie.

De stilte voor de gebeden

Vóór het openingsgebed zegt de priester: Laten wij bidden. Hierna volgt een korte stilte, die de gelovigen de kans geeft om tot inkeer en persoonlijk gebed komen. Daarna bidt de priester het openingsgebed, de gelovigen antwoorden met een instemmend Amen.

Het openingsgebed wordt ook wel collectagebed genoemd. Deze benaming geeft weer dat de priester tijdens het gebed collecteert of verzamelt en samenvat wat de gelovigen voordien in stilte gebeden hebben. Het gebed dat de priester uitspreekt wordt met andere woorden dank zij de voorafgaande stilte gedragen door het gebed van de aanwezigen.  

Ook bij het gebed na de communie formuleert de priester de gebedsoproep Laten wij bidden. Hij kan een korte tijd van stilte laten voorafgaan aan het gebed na de communie.

Niet alleen de stilte vóór het uitspreken van de gebeden is van belang. Het is eveneens belangrijk dat de priester stilte en rust binnenbrengt door de wijze waarop hij voorbidt. Indien hij de gebeden opdreunt, zonder enige spreekpauzes in te lassen, is er niet echt sprake van bidden.

 

Stilte in de dienst van het Woord

De liturgie van het Woord dient zo gevierd te worden dat zij de overweging bevordert. Daarom is het best elke vorm van haast die de bezinning en de stilte belemmert, te vermijden. Na de eerste lezing, na de tweede lezing en na de homilie zijn het juist de stiltemomenten die ons toelaten om de woorden uit de Schrift die we beluisterden te overwegen, en om ze zo dieper tot ons te laten doordringen. Het is in diezelfde stilte dat het antwoord ontstaat dat we God willen geven.

Een goed gesprek vraagt om openheid en ontvankelijkheid. Wie in gedachten nog met allerlei zaken bezig is, kan niet met een open geest en met hart en ziel luisteren. En wie niet goed heeft geluisterd, antwoordt veelal op nietszeggende wijze. 

Bij de voorbede leest een lector diverse intenties of gebedsoproepen voor: Laten wij bidden voor ..., of Laten wij bidden opdat .... Bij elk van deze intenties hoort stilte na het uitspreken ervan. Bedoeling is dat de deelnemers aan de eucharistie in stilte bidden voor de vraag die weerklonk.

Stilte tijdens de eucharistische liturgie

Tijdens de eucharistische liturgie bidt de priester op verschillende momenten in volstrekte stilte. Tijdens deze ogenblikken worden de aanwezige gelovigen uitgenodigd om hun gebed met dat van de priester te verenigen -  in volstrekte stilte.

Ook het gebed bij de communie bidt de priester in stilte.
Na het Heer, ik ben niet waardig, zegt de priester in stilte Het Lichaam van Christus beware mij tot eeuwig leven. Daarna neemt hij het brood tot zich.
Vervolgens zegt hij in stilte Het Bloed van Christus beware mij tot eeuwig leven, waarop hij uit de kelk drinkt. 

Deze ogenblikken bieden de gelovigen de kans om zich biddend en in stilte voor te bereiden op de communie die ook zij zullen ontvangen.

Het is zinvol om na de communie een stille tijd te voorzien: Zo krijgt deze een heel eigen kleur en betekenis: ze is een goed moment om nogmaals tot persoonlijk gebed te komen en de Heer te danken voor zijn aanwezigheid. 

Stille tijd … een prioriteit

Door stilte ontstaat er ruimte voor de ander. Door te zwijgen laat je toe dat de ander op verhaal kan komen. Door stilte in het gesprek in te bouwen, laat je de ander, de Andere, aan het woord. Want het is daar, in de diepste stilte, dat God tot ons spreekt. Als wij zelf alles volpraten, dan kan de Gans Andere niet meer ter sprake komen, dan kunnen wij onmogelijk nog zijn stem horen. Daarom is rituele stilte belangrijk, ja zelfs prioritair om in relatie te kunnen treden met God. 

Dit artikel verscheen oorspronkelijk in

het liturgisch tijdschrift Zacheüs 28.4