Als een boom aan het water
Vandaag horen we de zaligsprekingen van Jezus, in de versie van Lucas.
De ‘acht zaligheden’ uit de Bergrede in het Matteüsevangelie zijn ons waarschijnlijk beter bekend.
Maar ook Lucas heeft enkele van die zaligsprekingen, en ook bij hem staan ze aan het begin van een langere toespraak van Jezus.
In tegenstelling tot de ‘Bergrede’ bij Matteüs spreekt men wel eens van de ‘Vlakterede’ of ‘Veldrede’ bij Lucas.
Deze laatste begint zijn verhaal immers met de zin: ‘Jezus daalde samen met de twaalf van de berg af en bleef staan op een vlak terrein’.
Tussen de zaligsprekingen volgens Matteüs en die volgens Lucas zijn er enkele opvallende verschillen.
Lucas heeft er slechts vier, gekoppeld aan vier parallel opgebouwde weewoorden: ‘Zalig gij die arm zijt… maar wee u, rijken’.
Bij Matteüs zijn de zaligsprekingen vergeestelijkt of betreffen ze innerlijke gesteltenissen. ‘Zalig de armen van geest, zalig die hongeren en dorsten naar gerechtigheid, de zachtmoedigen, de barmhartigen, de zuiveren van hart’.
Lucas daarentegen bedoelt zonder twijfel materiële toestanden: armoede, honger, verdriet en vervolging.
Ten slotte heeft Lucas viermaal het woordje ‘nu’ toegevoegd: ‘Zalig die nu honger lijdt… Wee u, die nu verzadigd zijt’.
Daardoor benadrukt hij het contrast tussen ‘nu’ en ‘later’.
De verhoudingen zullen worden omgekeerd.
Eens komt er een einde aan armoede, honger, verdriet en vervolging.
Kijken we nu eens naar de eerste lezing en de antwoordpsalm van deze zondag.
Daar vinden we een soortgelijke tegenstelling als die tussen ‘zalig’ en ‘wee u’ in de evangelielezing.
Bovendien wordt in de eerste lezing en in de psalm dezelfde beeldspraak gebruikt.
Mensen die al hun vertrouwen stellen op de Heer, zijn als bomen aan een rivier met wortels tot in het water, schrijft Jeremia.
Zij hebben geen last van de hitte, altijd blijven zij vruchten dragen.
De dichter van Psalm 1 bezingt de mensen die hun geluk vinden in Gods Woord.
Zij zijn als bomen, aan het water geplant, die vruchten dragen op hun tijd.
Hun bladeren verdorren niet in de zomer. Al wat zij doen brengt hun voorspoed.
In de beide teksten is er ook een contrasterend beeld.
Mensen die zich van de Eeuwige afkeren en alleen op materiële dingen vertrouwen, zijn als een kale, dorre struik in de woestijn, schrijft Jeremia.
Voor de dichter van Psalm 1 zijn de goddelozen en de zondaars als kaf, dat door de wind wordt weggeblazen.
Psalm 1 wordt ook wel de psalm over ‘de twee wegen’ genoemd: de weg van de rechtvaardige en de weg van de zondaar.
Ook in de tekst van Jeremia worden twee levenshoudingen tegenover elkaar gesteld.
Het zijn teksten die ons voor een beslissende keuze plaatsen.
Wie willen wij zijn?
De boom aan het water, die altijd groen is en vruchten draagt?
Of de kale, dorre struik, het wegwaaiende kaf?
De evangelielezing plaatst ons eveneens voor een keuze.
Ze maakt ons meteen duidelijk welke keuze Jezus heeft gemaakt. ‘Zalig gij die arm zijt – maar wee u, rijken’.
‘Zalig die nu honger lijdt, want gij zult verzadigd worden – wee u, die nu verzadigd zijt, want ge zult honger lijden’.
Let wel, die tegenstelling tussen ‘nu’ en ‘later’ is niet als een zoethoudertje bedoeld.
Jezus wil de armen niet laten berusten in hun onmenselijke situatie, met de belofte dat ‘straks’, in het hiernamaals, alles anders wordt.
Het ‘straks’ van de hemel is bijbelse beeldtaal: het gaat om Gods diepste bedoeling voor hier en nu.
God wil dat er een einde komt aan de heersende ongelijkheid.
De kloof tussen arm en rijk mag niet blijven bestaan.
Daarom kiest de God van de Bijbel partij voor de armen.
Hij wil dat de zwaksten tot hun recht komen.
Hij luistert naar de noodkreet van de kleinen (zie Exo-dus 3,7-8; 22,20-26).
Die voorliefde van God heeft Jezus ten einde toe belichaamd en voorgeleefd.
En hij roept zijn leerlingen op om op hun beurt de juiste keuze te maken en partijgangers van de armen te worden.
Dan worden ook zij ‘als een boom aan het water’.
Dan zullen zij rijke vruchten dragen.
Paul Kevers
