SINT-ENGELBERTUS, Deurne
Dit verslag past in een inventaris van luidklokken in Oost-Brabant die momenteel wordt aangemaakt.
Voorgeschiedenis van de klokken
In de parochiearchieven [6] werd er één verwijzing naar klokken gevonden die dateert van vóór de Tweede Wereldoorlog. In 1835 schrijft toenmalig pastoor Henricus Franciscus Melaerts dat er een klok hangt: “Eene klock voortskomende van de broeders van het klooster tot Reynroden ter zeyde Diest.” Wat met deze klok gebeurd is, is echter ongeweten.
Er is geen oorlogsverslag gevonden. Gelukkig hebben we voldoende elementen om te weten welke klokken in de toren hingen in 1918.
1. Een historische klok uit 1698 die nu nog in de toren hangt. We beschrijven ze verder uitgebreid.
2. De tweede en grootste klok uit 1858 met een diameter van 68 cm en een gewicht van 210 kg werd in 1943, vlak vóór de klokkenroof, bezocht door François Sergeys [3]. Omdat de klok in 1943 werd geroofd is ze opgenomen in de cataloog van KIK/IRPA [5] op het nummer 9275. Hier zien we een klok van Severinus Van Aerschodt met o.a. een afbeelding van de apostel Andreas. De gieter is herkenbaar aan de neogotische decoraties die weelderig over de klok zijn uitgesmeerd. Verder staat er een tweelijnige tekst waarvan alleen enkele fragmenten leesbaar zijn: ... T.C VANDERSTRAETEN GEBOREN COOLS ... / ... PASTOOR L.D. VAN DE LAER 1858.
Meer over de klokkenroof van 1943-44 is te vinden in [1] en [2].
Huidige toestand
Op dit ogenblik hangen er weer twee klokken in de toren. Alvorens hier verder op in te gaan is het nodig om terug in de parochiearchieven [6] te duikelen. Zo wordt in 1952 een prijsofferte gevraagd aan een aantal klokkengieters teneinde de klok die door de Duitsers in de oorlog werd meegenomen te vervangen. Offertes werden geleverd door Tastenoe uit Sint-Pieters-Leeuw (23.100 fr), Michiels uit Doornik (16.590 fr) en Sergeys uit Leuven (18.900 fr). De firma Michiels krijgt de toewijzing voor een klok van 210 kg. Deze klok is niet teruggevonden in de toren, wellicht heeft men even later de offertevraag opnieuw uitgestuurd.
Een jaar later volgt een nieuwe prijsaanvraag voor een klok in de toren. Hier zijn offertes binnengekomen van Slegers uit Tellin (19.830 fr), Tastenoe uit Sint-Pieters-Leeuw (17.800 fr), Sergeys uit Leuven (16.800 fr), Michiels uit Doornik (16.590 fr), Bauwens-Goossens uit Gent (16.560 fr) en Horacantus (16.500 fr). De firma Horacantus heeft de klok mogen maken en ze werd op 25 augustus 1954 aan de kerk geleverd.
1. HORACANTUSKLOK
Als eerste versiering draagt de klok onder de schouder een sierband met windhonden die naar mekaar toekijken in een omgeving van bladeren en lover. Hieronder staat tussen twee paar dubbele gietringen
ST. ENGELBERTUS
Hieronder vinden we een tweede sierband met hangende lisbloemen. Op dezelfde flank staat een tekst over vijf lijnen verdeeld:
PATRINUS: JOSEPHUS LORREYN
MATRINA: CONJUX JOSEPHUS LORREYN
REV.DOM: BROECKHOVEN. JOSEPHUS
ME FUDIT HORACANTUS IN LOKEREN
1954
Boven de slagring waar de klepel de klok raakt, is een reeks van vier gietringen aangebracht en nog eens één van drie op de lip van de klok.
Na de Tweede Wereldoorlog nam de Belgische overheid het initiatief om klokken die waren verloren gegaan in 1943-1944 te vervangen. Er werd als voorwaarde gesteld dat zulk een vervanging door een Belgische gieter moest uitgevoerd worden. Naast vele Belgische klokkengieterijen lieten ook de Nederlandse gieterijen zich niet onbetuigd. Zo stichtte de gieterij Petit & Fritsen uit Aarle-Rixtel een schaduwgieterij op in Gent die de naam P. Bauwens-Goossens kreeg. Een analoog initiatief werd genomen door de firma Eijsbouts die Horacantus oprichtte met zetel in Lokeren.
De decoraties op deze rijkelijk versierde klok beginnen met een brede fries bovenaan die bestaat uit wijnranken afgewisseld met gestileerde, opstaande lisbloemen. Hierna volgen twee sierringen met daaronder de tekst:
PETRUS VANDEN GHEIN ME FECIT ANNO 1698
Hierop volgen weer drie sierringen met daaronder een tweede fries met florale motieven. Op één flank van de klok prijkt een indrukwekkend kruis dat opgevuld is met dezelfde druivelaars als in de fries op de schouder. Bovenop het kruis is een rond medaillon te zien waarin een fraaie uitvoering van het Maria-monogram staat. Rechts van het kruis prijkt een kleine, vrouwelijke figuur.
Het kruis staat op een piramide met twee trappen. De bovenste trap is opgevuld met dezelfde decoraties als op de tweede fries terwijl de onderste trap opgevuld is met vergrotingen van dezelfde fries. Vlak boven de slagring is een indrukwekkende reeks van vijf sierringen te zien waarvan de onevenen dikker zijn dan de andere. De versieringen eindigen met twee gietringen op de lip van de klok.
Twee verschillende beelden van de schouder van de Vanden Gheynklok
De gieter van deze klok vraagt om onderzoek. In het gietersgeslacht Vanden Gheyn vinden we Andreas Vanden Gheyn (1634-1683) die geboren was te Mechelen maar overleed in Tienen. Hij was een zoon van Peter IV Vanden Gheyn (1607-1659), huwde in 1655 en verhuisde de gieterij, gelet op de economische toestand van Mechelen, naar Sint-Truiden. Sint-Truiden is de geboorteplaats van de zoon Peter V Vanden Gheyn, de gieter van de klok uit Deurne. Van deze zoon Peter V Vanden Gheyn is bijzonder weinig geweten buiten het feit dat hij rond 1700 de gieterij van Sint-Truiden naar Tienen verhuisde op de Groote Berghstraat. Hij was vader van twee zonen: Peter VI Vanden Gheyn (1698—1770) die in 1722 als cellebroeder (Alexianen) werd geprofest en Andreas II Frans Vanden Gheyn (1696—1730). Hoe dan ook, de klok in Deurne is op meer dan een punt, een uitzonderlijke vondst. Slechts één andere klok van deze gieter werd gevonden in Oost-Brabant en wel in de Onze-Lieve-Vrouwkapel in Grimde in Tienen-Zuid [4].
3. SACRISTIEKLOK
In het koor van de kerk hangt een aantrekkelijke koperen klok die buiten twee gietringen boven de slagring, geen decoraties vertoont.
Technische gegevens
KERK
|
KLOK
|
GIETER
|
HOOGTE
|
DIA
|
DIKTE
|
JAAR
|
TOON
|
St.Engelbertus
|
|
Horacantus
|
53
|
69
|
4.9
|
1954
|
D
|
|
|
P (V).VDG
|
34
|
46
|
3.4
|
1698
|
A
|
|
Sacristieklok
|
|
15
|
19.5
|
0.5
|
|
AS
|
REFERENTIES
[1] HUYBENS, G., De klokkenroof tijdens W.O.II, Vlaamse Beiaardvereniging Magazine, 4, 1998
[2] LEJEUNE, M., De Klokkenroof in de Tweede Wereldoorlog, Nieuwsbrief Campanae Lovanienses, 22, 3 afleveringen, 2012.
[3] SERGEYS, J., Persoonlijk archief
[4] TEUGELS, J.L. & WOUTERS, W., Klokkenpatrimonium in Tienen, Deel 3, Oost-Brabant, (verschijnt eerlang).
[5] http://balat.kikirpa.be/search_photo.php
[6] https://www.kerknet.be/parochie-sint-engelbertus-diest/nieuws/geschiedenis-kerkfabriek-1835-2010
Jef L. TEUGELS
Jos VRANCKEN
Werner WOUTERS
25 november 2019