Van 9 tot 11 maart neemt bisschop Johan Bonny opnieuw deel als waarnemer aan een zitting van de Synodale Weg, het hervormingsproces dat de katholieke Kerk in Duitsland in 2019 aanvatte. Hij deed dat reeds in het najaar van 2022. De Duitse bisschoppenconferentie nodigt steeds enkele waarnemers uit het buitenland uit. Zo liep de vraag binnen bij onze bisschoppenconferentie. “Ik nam het op omdat synodaliteit en het proces dat de Duitse Kerk daarin als eerste gaat, me sterk boeit”, legt onze bisschop uit.
“Op de najaarszitting van de Synodale Weg in Frankfurt hing er best wat spanning in de lucht”, blikt bisschop Bonny terug. “Op die vierde zitting lagen immers enkele documenten in hun finale versie ter stemming voor. Ze waren al grondig besproken, gewikt, gewogen en geamendeerd. De algemene verwachting was dan ook dat ze zouden goedgekeurd worden.” En inderdaad, de eerste meest innovatieve tekst over menselijke relaties, gezinsvorming en seksualiteit, werd met meer dan tachtig procent van alle aanwezigen, bisschoppen inbegrepen, ruim goedgekeurd. Toch volgde een domper. “Er diende ook een tweederdemeerderheid te zijn bij de bisschoppen, een afspraak die gemaakt was om zo ook het leergezag van de Kerk te erkennen in de stemming”, legt Bonny uit. “Met iets minder dan zestig procent van hun stemmen kon de tekst toch niet goedgekeurd worden.”
Vragen
Het crisismoment deed heel wat vragen rijzen. Waarom hadden de bisschoppen die het niet eens waren geen amendementen ingediend? Spreken ze niet met elkaar? Bovendien bleek dat er wel een tweederdemeerderheid onder de bisschoppen was, maar niet onder de hulpbisschoppen, in Duitsland zowat dubbel in aantal als bisschoppen. Kunnen bisschoppen dan overtroefd worden in hun besluitvorming door hun hulpbisschoppen?
Nieuw instrument
Een en ander geeft te denken over de methode. “Het toont dat elk synodaal proces een leerproces is, een trial and error, net omdat het een nieuw instrument in het kerkelijke handelen is”, aldus Bonny. De Duitse bisschoppen trokken wel degelijk lessen uit dat crisismoment. Ze leerden dat er beter dient afgestemd, dat ze misschien wat meer hadden moeten amenderen, dat je niet meteen alle thematieken op tafel moet leggen, dat misschien de moeilijkste beslissing niet eerst genomen dienen te worden, dat ze als episcopaat een verantwoordelijkheid hebben, dat de voorliggende teksten geen canonieke documenten zijn, maar teksten die het wereldwijde synodale proces ondersteunen … Alle andere teksten werden wél goedgekeurd.
De spits afbijten
Twee weken later werd onze bisschop opnieuw uitgenodigd, dit keer op de bijeenkomst van de Duitse bisschoppenconferentie, om zijn impressies over de Synodale Weg te delen. “Duitsland heeft de spits afgebeten met het opstarten van de Synodale Weg in 2019. Dat dat spanningen met zich meebracht, was onvermijdelijk. Omdat de Duitse Kerk methodieken diende en dient uit te werken die nog niet bestaan: hoe breng je in een brede landelijke vergadering leken, priesters en religieuzen samen rond nieuwe thematieken, zoals relatie en seksualiteit of genderproblematiek. En dat in een context die sterk getekend is door het misbruik in de Duitse Kerk, die zich inspant om terug een geloofwaardig imago op te bouwen.”
Pas drie jaar later spoorde paus Franciscus, al sinds zijn aantreden geïnspireerd door een dynamiek die iedereen wil betrekken, de wereldwijde Kerk aan tot een synodale beweging met een synode over het thema. “Enerzijds bevestigt de paus daarmee dat de synodale weg die van de toekomst is voor de Kerk. Tegelijk tikt Rome de Duitse Kerk geregeld op de vingers. Dat creëert een impasse en dat is jammer,” meent bisschop Bonny, “want hoe dan ook is die Duitse Synodale Weg een concrete oefening in de synodaliteit waarover paus Franciscus spreekt. Waar je ernst wil maken van een synodaal proces, zal je terechtkomen bij de methodieken van werken, de thematieken, en in het Westen, zelfs bij de conclusies van die Duitse synode.”
Bonny vervolgt: “We mogen niet engelachtig doen. Het evenement en de methodieken vinden elkaar tegelijkertijd uit. Zowel de Synodale Weg als de bisschoppensynode over synodaliteit zullen op hun kansen en limieten stoten. Dat is het leergeld dat we vandaag betalen aan een nieuwe dynamiek in de Kerk. Zoals we tijdens het Tweede Vaticaans Concilie leergeld betaalden aan de collegialiteit van de bisschoppen. Toen werden alle voorbereide documenten in de eerste zittingen van tafel geveegd. Bovendien had niemand kunnen bevroeden dat het vier jaren van turbulente zittijden zouden worden.”
Vaticanum II
Voor Bonny is het synodale proces een logische volgende stap na het Tweede Vaticaans Concilie. “Het Cconcilie bevat aanzetten voor een kerkleer die niet verder ontwikkeld zijn. Ze zijn in een notendop aanwezig, maar er werd nooit een model aan gekoppeld om ze praktisch te verwezenlijken. Neem het begrip ‘volk van God’. Lumen Gentium, de constitutie over de Kerk, wijdde uit over de theologie van het volk Gods. Maar tot op heden kreeg dat verzamelde volk Gods nooit een bestaan als subject. Dat was wel het geval voor deelgroepen, zoals religieuzen, priesters, leken of missionarissen, maar hét volk als totaalsubject heeft nooit een operationele vorm gekregen. Net dat ligt nu op tafel.”
Om dat te verwezenlijken, moet er volgens Bonny een conciliaire dynamiek op gang komen. “Die kan evenwel niet de vorm krijgen van een Vaticanum II, als een soort herhaling maar groter in opzet. Dat zou ongehoord klerikaal zijn en niet de diversiteit van het werkelijke leven weerspiegelen, wat de paus nu net naar boven wil brengen met de bisschoppensynode over synodaliteit. We hebben een nieuw type concilie nodig”, stelt de bisschop. “Daarom beschouw ik vooroefeningen zoals het huidige synodale proces noodzakelijk voor een verdere ontwikkeling van het gemeenschappelijke leven en werken in de Kerk. Een synodaal proces met een gedeelde dynamiek, van bisschoppen, religieuzen, leken en het hele volk Gods, met een gediversifieerde dynamiek waarin de eigenheid van landen en continenten aan bod kan komen – al was het maar omdat de vraagstellingen over relatie, gezin, ecologie, sociale rechtvaardigheid … verschillend liggen per land en continent – en met een oecumenische dynamiek met andere Kerken en christenen, die méér zijn dan louter waarnemer.”
Synthese
In die zin is de bisschop opgezet met de synthese die het secretariaat van de Bisschoppensynode in Rome publiceerde van de rapporten ingezonden door de Europese bisschoppenconferenties en dat in februari, net na het ter perse gaan van dit nummer, besproken werd. “Niet omdat het de best mogelijke samenvatting is, maar om het format, waarbij alle Kerken het woord krijgen, gezocht wordt naar rode draden, mét oog voor de context per land en per continent”, aldus Bonny. “Een van die rode draden is de kwestie van de vrouw in de Kerk. Bij ons komt dat erg sterk aan bod, elders soms pas in tweede of derde orde. We zullen daarover moeten overleggen, én tegelijk rekening moeten houden met de diversiteit. Zodra je tot gesprek komt, zal blijken dat de standpunten over de aangesneden thematieken in de synthesetekst in de werkelijkheid sterker verschillen. En dus zal je overal snel meemaken wat Duitsland nu beleeft, namelijk dat er spanningen komen bovendrijven, zowel binnen je eigen Kerk, als tussen de Kerken of met Rome.”
Inmiddels voegde de paus een extra jaar toe aan het synodaal proces, maar met in het achterhoofd het gegeven dat Vaticanum II uiteindelijk vier jaren duurde, zal dat niet volstaan, voorspelt Bonny. Voorts zal er in dat streven naar synodaliteit ook werk gemaakt moeten worden van de verhouding tussen die synodaliteit van het volk Gods en de collegialiteit van de bisschoppen. De bisschoppen hebben immers hun eigen gezag en moeten een gemeenschappelijk beleid kunnen uitstippelen. Hun collegialiteit situeert zich juist tussen het primaatschap van de bisschop van Rome, paus Franciscus, die garant staat voor de eenheid van de wereldkerk, en de levende dynamiek van het verzamelde volk Gods.”
Eerst leven, dan filosoferen
Dat dat een moeilijke evenwichtsoefening is, hoeft geen betoog. “Maar,” stelt Bonny optimistisch, “het beste signaal dat die synodaliteit ergens begint te werken, is dat er vragen en spanningen naar boven komen.” Hij hoopt alvast dat ons land in de voetsporen van Duitsland treedt. “We zitten op eenzelfde lijn wat betreft alle thematieken die daar aan bod komen. Vertaal de Duitse teksten naar het Nederlands en je kunt er meteen mee aan de slag. Alleen hebben we niet eenzelfde organisatorische capaciteit als onze Duitse collega’s.” Ook de Belgische eigenheid speelt een rol. “Het leven verandert niet door er anders over te spreken, maar door het anders te dóén”, meent Bonny. “Primum vivere, deinde philosophari – eerst leven, dan filosoferen – dat adagium volgen we. Het gaat niet om grote woorden, je voelt wel met je hart en je gezond verstand wat de beste oplossing is, en doe dat dan.”
Lees meer in ‘Relevant’.
Abonneren kan via abonnementen.relevant@kerknet.be. Info op www.relevant-bisdomantwerpen.be.
Een abonnement kost 25 euro. Een los nummer kost 10 euro.
Info op 03 202 84 30.
