Op vakantie in het ‘Rijk der Vrijheid’
“Wees stil en weet dat ik God ben” (Ps 46, 11).
Ik herinner me het vage gevoel van verveling waarmee ik als kind aan het begin van de zomervakantie worstelde. Het schooljaar was voorbij, eindelijk stond de vakantie voor de deur, en toch moest ik wennen aan die zee van vrije tijd die wat leeg aanvoelde. Vandaag ervaar ik datzelfde gevoel nog steeds. Vakantie begint ook nu altijd met even op adem te komen en te acclimatiseren vooraleer ik er echt van kan genieten. Het woord ‘vakantie’ draagt precies die dubbele betekenis van ‘vrije tijd’ en ‘leegte’ in zich. De wortels van het woord ‘vakantie’ reiken naar het Latijnse werkwoord vacare, dat zich doorgaans laat vertalen met ‘ledig zijn, vrij zijn, onbezet zijn’.
Roaring twenties
De huidige coronabeperkingen lijken die dynamiek om te keren: veel mensen staan te popelen om in de komende vakantieperiode in te halen wat door COVID-19 niet mocht. Ze willen met volle teugen genieten van het herwonnen ‘rijk der vrijheid’. Alsof de opgelegde beperkingen nu ter compensatie gevuld moeten worden met een ervaring van volheid en vrijheid. Niet toevallig voorspellen verschillende media de terugkeer van de roaring twenties.
Vrijheid en leegte
Ik wil de paradoxale band tussen vrijheid en leegte verder verkennen en knoop daarvoor aan bij de spirituele traditie van het mediteren. Wie voor het eerst in aanraking komt met stille meditatie, ervaart hoe moeilijk het is om echt in de leegte te gaan staan en er aanwezig te zijn. Meditatie is een soort lege contrastervaring tegenover de drukte van het leven. De vloed aan ideeën, zorgen, emoties, angsten ... die in ons hoofd blijven tollen, dreigt echter die stilte constant te overspoelen. Ondanks de worstelingen en de confrontaties ontvouwt zich doorheen het mediteren een bevrijdend gevoel van verbondenheid. In het aanwezig komen bij onszelf merken we tegelijk een voedende levensadem die ons overstijgt. Doorheen de storm van onrust, pijn, verdriet, angsten, zorgen ... vinden we God die onze innerlijke burcht en toevlucht is. Niet voor niets zegt de psalmist: “Wees stil en weet dat ik God ben” (Ps 46, 11). Midden in de leegte waarin we op adem komen, huist God.
Mijn God, mijn alles
Een oud verhaal vertelt hoe Franciscus van Assisi de hele nacht lang mediteert met de mantra: “Deus meus et omnia” (Actus 1). Doorheen de eindeloze herhaling van die spreuk, die we kunnen vertalen als “mijn God, mijn alles”, maakt Franciscus ruimte in zichzelf om God en daarmee meteen ook alles terug te vinden. De weg naar binnen is meteen ook een weg naar buiten. God vult de leegte niet, maar creëert doorheen die leegte een nieuwe en vrije innerlijke ruimte voor werkelijke ontmoetingen. Mediteren is de paradox van het verliezen om alles terug te winnen. Echte vrijheid betekent: kunnen kiezen om wat ons beklemt los te laten en om vanuit die leegte onszelf en de ander écht te kunnen ontmoeten.
Een wijder wij
De beklemmende leegte die we tijdens de coronacrisis aan den lijve ondervonden confronteerde ons met de innerlijke storm onder de oppervlakte van het drukke dagelijkse leven. De coronabeperkingen hebben onze vrijheid wel grondig aangetast, maar ze deden ons ook beseffen dat we bovenal de vrijheid misten om broederlijk en zusterlijk bij elkaar aanwezig te zijn. Zou het geen mooi visioen zijn als we postcorona vanuit die ervaring van leegte vooral voorrang geven aan die warme en bevrijdende ontmoetingen? Paus Franciscus gebruikte op de Internationale Dag van de Migranten een sprekend beeld dat hij ook in een van zijn tweets voor de Laudato Si’-week verwerkte. Hij hoopt op een steeds groeiend “wijder wij”. Doorheen de leegte, die elke crisis met zich meebrengt, dient zich telkens ook de opportuniteit en vrijheid aan om, ondanks alles, te kiezen voor een meer universele en inclusieve broederlijkheid.
Stijn Demaré,
TAU – Franciscaanse spiritualiteit vandaag
