In de wachtzaal van het leven

Toekomstdromen en hoop, geloof en vergiffenis, samenleven en vertrouwen. Wat gebeurt er met de betekenis van deze essentiële begrippen als je je huis kwijtraakt, je land moet verlaten, vrienden en familieleden ziet sterven en weinig meer te kiezen hebt? Vier jongeren, onder wie een lid van Verse Vis, trokken naar Jordanië, dat al meer dan vijftig jaar grote hoeveelheden vluchtelingen opvangt, en spraken met christenen uit Irak en moslims uit Syrië. Sander (26), Jill (22), Yassine (22) en Merijn (19) kwamen terug met verhalen van jongeren, vaders en moeders. Verhalen over woede en liefde, heimwee en wantrouwen. En, vooral, verhalen die absoluut verteld moeten worden.

Een grijzende baard, een rood-wit geblokte doek om het hoofd geknoopt. Zodra we de wachtzaal van het Caritascentrum in Mafraq binnenkomen, op minder dan vijftien kilometer van de grens met Syrië, trekt de man onze aandacht. Hij haalt zijn hand over zijn keel, begeleidt het gebaar met een paar woorden Engels. We begrijpen dat het over zijn zoon gaat. Zijn zoon is dood. “Hij ging gewoon inkopen doen. Niet veel later lag hij dood op straat. Hij was zesentwintig”, vertelt de man. Hij houdt een A4tje vast met tekst en de foto’s van hem en zijn gezin, zijn erkenning als vluchteling. “De soldaten en de strijders in Syrië, ze hebben geen reden nodig om iemand te vermoorden. Waar komen jullie vandaan? Belgica, Hollandia? Ik ga met jullie mee.”

De man wacht tot een dokter hem medicijnen voorschrijft. Hij heet Hussain Aldarwish. Hij is de eerste vluchteling met wie we hier, in Jordanië, oog in oog staan. Hij met zijn schrijnende verhaal en zijn onzekere toekomst, oog in oog met ons die niets meer te bieden hebben dan onze oren en de camera in ons kielzog. Over minder dan een week is Jill gewoon student psychologie in Leuven, volgt Merijn weer voltijds communicatiemanagement in Brussel, staat Sander voor de klas in Voorburg, Nederland en trekt ondergetekende op reportage in Vlaanderen. Maar nu, nu willen we luisteren. Nu willen we weten hoe deze mensen leven, waar ze van dromen en hoe ze denken over religie en over de conflicten die hun levens kruisten.

In het spoor van de veldwerkers van Caritas belanden in een huis waar de trap bezaaid is met schoeisel, vooral in kleine maten. In de badkamer prijkt in een soort vaas een onoverzichtelijk boeket tandenborstels. Hier wonen dan ook 24 mensen, onder wie 17 kinderen. De gezinnen van het koppel Saher en Selma en van Brahim, een neef, woonden eerst apart. Selma is nu echter in behandeling voor baarmoederhalskanker. De medische kosten maken een eigen woning onbetaalbaar.

God zij dank

De neven praten vurig over de situatie in hun vaderland, terwijl Selma vermoeid luistert. “De toestand was onhoudbaar. Op elke moment kon je je vrouw of een van je kinderen verliezen”, zegt Saher. “Binnen de islam zijn er veel strekkingen. Voor ons horen ze er allemaal bij, maar anderen vinden dat wij geen moslims zijn.” “Maar wij willen niets anders dan vrede. We zijn bereid iedereen te vergeven, zolang we maar kunnen terugkeren”, vult Brahim aan. “Syrië is de hemel op aarde, het land waar we zijn opgegroeid en hebben gespeeld.” De woorden maken indruk. “U heeft een vredevol hart”, merkt Jill op. “God zij dank”, klinkt het. “Vrede in de geest is van levensbelang. De islam is een religie van liefde en vergeving, niet van terrorisme en oorlog.”

Buiten roept een moskee op tot gebed. Merijn vraagt Sahar naar hoe ze bidt. “Het voelt alsof God tegenover me staat, alsof ik alles dat op mijn hart ligt in zijn handen kan leggen”, zegt ze. We vragen nog wat ze zou willen zeggen aan de mensen die strijden. “Ik wens de volwassenen toe dat ze diep in hun geweten kijken, naar alles wat ze hebben gedaan met het land en de mensen”, zegt Sahar. “Ik hoop dat ze nadenken, ook al is het voor velen al te laat en wordt het wellicht nooit meer zoals het was.”

Duizenden bezoeken

 “Ik heb vandaag geleerd dat de islam, net als het christendom, draait om zorgen voor de mensen om je heen, voor de mensen die jou nodig hebben”, bedenkt Sander, zelf praktiserend katholiek, die avond. “Ik herken ook veel in wat ze zeggen, als katholiek”, knikt Merijn. Sander: “Maar ondertussen staan de F16’s van Nederland en België wel hier. Om te vechten tegen mensen die we in zekere zin zelf bewapend hebben.” “En toch sprak niemand over haat”, zegt Jill. “Het geloof is op zijn mooist als er geen macht in het spel is”, meent Sander. Even later, in de auto, vertelt de veldwerkster van Caritas dat ze al duizenden bezoeken bij Syrische gezinnen aflegde. Of het went? Natuurlijk niet. “Ik werk al acht jaar bij Caritas. Elke ontmoeting met wanhopige, gekwetste, vernederde mensen raakt je”, zegt jonge moeder Dana. “Maar net uit hun verhalen leren wij om door te zetten. Als zij opnieuw en opnieuw beginnen, hoe kunnen wij dan de moed verliezen?”

Een van die shelters is in Zarqa. Sinds een maand wonen hier 64 mensen. De zaal is met houten platen en doeken in kleinere ruimtes onderverdeeld, waarin telkens een gezin verblijft. De mensen slapen op matrassen op de grond. Ze dragen gekregen kleren en ze hebben eigenlijk geen enkele mogelijkheid tot privacy. Aan een grote tafel in het midden pelt een vrouw een sinaasappel voor haar dochters, terwijl overal kinderen rondrennen, elkaar optillen, dansen en schijngevechten voeren.

Een meisje van een jaar of achttien loopt rond in een roze pyjama. Tien dagen geleden trouwde ze hier in de kerk met haar vriend. “Zodat we zeker niet gescheiden worden als we verder reizen”, legt hij uit. “Ik was bijna afgestudeerd als informaticus, zij zat in het eerste jaar ingenieurswetenschappen, maar op 10 juni bereikte IS het centrum van Mosul en moesten we vertrekken. In de krant lazen we dat we moesten kiezen tussen ons bekeren, wegwezen of vermoord worden. Uiteraard was dat helemaal geen keuze. ” Hij vertelt over de duizenden christenen die de jaren voordien al vertrokken, over de golven van moorden tussen 2004 en 2007 en in 2010. “Maar al die tijd bleef ons geloof het eerste en het laatste in ons leven.”

2 mei 2010

De verschillende shelters lijken op elkaar, de verhalen van de mensen net zo goed, ook al zijn sommigen katholiek en anderen Syrisch-Orthodox. Allemaal vertrokken ze halsoverkop, verbleven ze een tijd in Erbil in Iraaks Koerdistan en reisden ze nadien door. “In Erbil was het bijna onmogelijk om een plek te vinden om te slapen”, zegt een vrouw.

Het leven dat deze mensen achterlieten, verschilde wellicht niet zoveel van dat van gezinnen en jongeren bij ons in België en Nederland. Deze kinderen komen kijken naar onze camera’s, om ze te vergelijken met de toestellen die ze zelf tot enkele maanden geleden gebruikten. Deze jongeren vertellen stuk voor stuk over de universiteit en over de paar examens die hen in juni nog scheidden van hun diploma, een diploma waarvan ze nu vrezen dat ze het nooit zullen halen. “Ik ben erg bedroefd. Ik heb de leeftijd dat ik de vruchten zou moeten zien van mijn opvoeding en mijn inspanningen op school, maar daar komt nu niets meer van”, zegt Sinar Balboul (24) aan Merijn. “Wat deze mensen hebben meegemaakt, ik kan het nauwelijks vatten”, zucht Merijn. “Wie kan dat te boven komen?”

In Naoud praat Yassine echter ook met Mira (16), in het hokje waar ze samen met haar twee zussen slaapt. Op de plank boven de matrassen staan een rode spiegel, een bus deo en een stijltang: ondanks de schaarse bezittingen is dit duidelijk een meisjeskamer. “De meeste van mijn vriendinnen waren moslim. Ik weet niet hoe het hen nu vergaat, maar ik hou van hen en ik weet dat ze niet veranderd zijn”, zegt Mira. En ook Sinar en Sivar (19) Balboul hameren op vergiffenis. “Er waren mensen die de komst van IS vierden in de straten van Mosul. Maar Jezus vraagt ons uitdrukkelijk om te vergeven”, vertellen ze aan Merijn. “Wantrouwen is zo’n slechte raadgever”, bedenkt Sander. “Maar ik begrijp het wel, als ik zie waar deze mensen slapen en hoor wat er is gebeurd. We moeten bidden voor hen dat ze blijven zoeken naar vergeving.”

In de wachtzaal

De shelter van Sinar en Sivar is de laatste die we bezoeken. We zijn er tegelijk met de Syrisch-Orthodoxe aartsbisschop van Mosul, Nikodimus Daoud. Er wordt gegeten, we zingen voor de verjaardag van een klein meisje, een kind van enkele weken oud, hier geboren als vluchteling, wordt door de bisschop gezegend. Het leven gaat door als je op de vlucht bent, maar het is wel een leven in de wachtzaal. “Europa moet onze verhalen kennen”, benadrukt Sivar Balboul. “Jullie mogen niet onverschillig blijven.”

Oog in oog met de vluchtelingen van Syrië en Irak is onverschilligheid alvast geen optie. En dus vertellen we ze, de verhalen van deze mensen. Het verhaal van het meisje dat gewoon graag het zand van haar land, Syrië, door haar vingers zou laten glijden. Van de jongeman die misdienaar was in Mosul en die zijn kerk even hard mist als zijn huis. Van het gezin dat met Sander een onzevader bad, op de grond in het kleine hok waar ze voorlopig wonen. Van de oude man die toegaf woedend te zijn, maar hoopte in Australië of Europa vrede en vergeving te vinden. Van al de mensen die geen leven in de wachtzaal verdienen.