OPENBAAR LEVEN VAN JEZUS (22)
De eerste stappen: in het dorp kafarnaüm
We blijven Jezus volgen in het prille begin van zijn openbaar leven. Voor ons is het belangrijk aandacht te schenken aan elk detail van zijn optreden om de boodschap daarachter tot ons te laten doordringen. Dat is vooral waar in het lezen van het evangelie van Marcus, het kortste van de vier evangeliën, dat we als leidraad volgen. Die boodschap openbaart altijd aspecten van het mysterie van de persoon van Jezus, een mysterie dat ons na tweeduizend jaar nog altijd blijft boeien.
‘Zij kwamen te Kafarnaüm, en op de eerstvolgende sabbat ging Hij naar de synagoge, waar Hij als leraar optrad. De mensen waren buiten zichzelf van verbazing over zijn leer, want Hij onderrichtte hen niet zoals de schriftgeleerden, maar als iemand die gezag bezit’ (Marcus 1, 21-22).
Het is de eerste keer dat Marcus het voornaamwoord ‘Zij’ gebruikt om de leefgemeenschap aan te duiden die de eerste vier leerlingen samen met Jezus vormden nadat ze hadden aanvaard ‘vissers van mensen’ te worden.
‘Verdachte’ leefgemeenschap met Jezus
Ieder van hen had alles achtergelaten om Hem te volgen, zowel hun familiebanden als hun werkzaamheden als vissers. Dat veroorzaakte waarschijnlijk problemen in hun familie- en kennissenkring. Er werd verteld hoe die vreemde timmerman uit Nazareth de traditionele beleving van het Jodendom die zich afspeelde in familieverband en rond de synagoge kwam verstoren. In de kleine dorpen langs het meer van Galilea groeide de nieuwsgierigheid naar zijn persoon en die vreemde groep volgelingen rondom Hem heel snel. Wat wilden ze bereiken door hun keuze te laten vallen op een leefgemeenschap onder elkaar? Wat zochten ze dat al niet aanwezig was in de gewone manier om Wet en Profeten te volgen in hun dorp?
Eigenlijk zochten de vier vissers niets meer, want ze hadden Iemand gevonden die de zin zelf van hun leven was geworden. Iemand die in hun ogen meer waarde had dan ‘huis, broers, zusters, moeder, vader, kinderen of akkers’ (Marcus 10, 28-30). En omdat de inwoners van die vissersdorpen met hun rabbijnen in het bijzonder juist hun Jood-zijn beleefden binnen het kader van die relaties, werd die leefgemeenschap rond Jezus met argusogen bekeken.
De groep rond Jezus als ‘gevaar’
Die vier eenvoudige, ongeletterde vissers hadden door hun keuze voor Jezus het bewijs geleverd dat al die toch mooie menselijke relaties de diepe honger van hun hart naar het oneindige – waarvoor de mens geschapen is – niet konden stillen. Het bewijs dat er een Liefde bestaat die groter is dan al de menselijke liefdes die het leven in beweging houden. Hetgeen de schoonste vrouw, de fijnste man, de meest liefelijke kinderen en ouders, het voortreffelijkste culturele, sociale of politieke ideaal kunnen aanbieden, is niet te vergelijken met die Liefde en de duurzame, innerlijke vreugde die die Liefde kan geven. Slechts één Liefde is in staat dat te volbrengen: de Liefde die de Vader aan de Zoon bindt in de heilige Drievuldigheid, de Heilige Geest. Jezus was er vol van.
Dit is het diepste mysterie van zijn aantrekkelijkheid. Zijn woord, zijn blik, zijn lachen en zijn manier om met mensen om te gaan maakte het verschil uit, vergeleken met het woord, de blik, het lachen en het met elkaar omgaan van echtgeno(o)t(e), ouders, grootouders en kinderen thuis en van de rabbijn in de synagoge.
‘Zij kwamen te Kafarnaüm’, ja, maar niet als mensen die naar een begrafenis gaan, doch vol vreugde, met elkaar lachend en het brood broederlijk onder elkaar delend. Het was geen kunstmatige levenswijze opgezet om iets te tonen dat feitelijk niet beleefd werd onder elkaar. Geen populistische houding met het oog op het ontvangen van een gemakkelijke consensus van het volk. Hun vreugde kwam van de vrijheid die slechts de armoede kan schenken en waarvoor ook Franciscus van Assisi, gedreven door dezelfde geestelijke evangelische scherpzinnigheid en door veel levenservaring, twaalf eeuwen later koos.
Zo’n groep (‘Zij’) was in de ogen van de ‘goeddenkende’ dorpsgenoten van de vier vissers en van hun godsdienstige, plaatselijke leiders gevaarlijker dan het persoonlijke optreden van Jezus. Dat konden ze gemakkelijk toeschrijven aan zijn ‘in de macht van een onreine geest’ zijn (Marcus 3, 30). Als groep leverden ze inderdaad het ontegensprekelijke bewijs dat de woorden van Jezus in het dagelijkse leven wel te verwezenlijken waren.
De leefgemeenschap als bekrachtiging van het Woord
Hun leefgemeenschap, meer dan hun persoonlijke vroomheid, was het concrete teken dat ‘de tijd rijp was, dat het koninkrijk van God ophanden was’ en dat het geloof in de goede boodschap dat de Messias in de persoon van Jezus gekomen was geen ander gevolg kon hebben dan het met elkaar delen van het leven.
In deze zin gaf de aanwezigheid van de eerste leerlingen rondom Jezus aan de ene kant meer gezag aan zijn woorden maar aan de andere kant liet het ook de weerstand tegen zijn persoon en boodschap groeien.
Een niet te verklaren ‘gezag’
Marcus vertelt ons dat Jezus met zijn vier volgelingen op sabbat naar de synagoge van Kafarnaüm ging om zijn woord tot de aanwezigen te richten. Hij trad op als leraar, als iemand die de diepe betekenis van de Schrift kon onthullen. Hij deed dat met ‘gezag’, met een overtuigende kracht die voortkwam uit het toetsen van de woorden van de Schrift aan het dagelijkse leven en niet uit de gewone opleiding die de Schriftgeleerden ontvingen om hun taak te kunnen vervullen. De toehoorders voelden een duidelijk verschil tussen de uitleg van Jezus en die van hun Schriftgeleerden over dezelfde teksten. Het ging niet over de letter van de Schrift maar over de boodschap die de Geest daarin gelegd had en die slechts degenen die door dezelfde Geest gedreven waren aan het licht konden brengen.
De nieuwigheid van de manier van Jezus om de heilige teksten te verklaren, bracht de toehoorders in een soort verwarring: ze stonden vol bewondering tegenover het gezag dat zijn uitleg uitstraalde maar tegelijkertijd voelden ze een innerlijk verzet tegen de inhoud daarvan. Dit was omdat zijn boodschap een radicale verandering van hun mentaliteit, levenswijze en omgang met elkaar vereiste.
Een vertegenwoordiger van ons verzet tegen de oproep tot bekering
Dat verzet wordt door Marcus samengevat in het optreden van een vertegenwoordiger daarvan. Iemand die weliswaar beschreven wordt als een persoon in de macht van een onreine geest, maar die feitelijk in zijn volle vrijheid handelt en opkomt tegen de boodschap van Jezus. Hij voelde zich daardoor bedreigd in zijn godsdienstige zekerheden en praktijken, in heel zijn levensopvatting en in de zin van zijn bestaan. Hij schreeuwt dat uit. Hij ‘spuwt’ de reden van zijn oppositie in het gezicht van Jezus en in aanwezigheid van de andere toehoorders die hij kende en door wiens zwijgen hij zich waarschijnlijk ondersteund voelde. Daarom spreekt hij in het meervoud.
‘Er bevond zich in hun synagoge juist een man die in de macht was van een onreine geest en luid begon te schreeuwen. 'Jezus van Nazaret, wat hebt Gij met ons te maken? Ge zijt gekomen om ons in het verderf te storten. Ik weet, wie Gij zijt: de heilige Gods.' Jezus voegde hem dreigend toe: 'Zwijg stil en ga uit hem weg.' De onreine geest schudde hem heen en weer, gaf nog een luide schreeuw en ging uit hem weg. Allen stonden zó verbaasd, dat ze onder elkaar vroegen: 'Wat betekent dat toch? Een nieuwe leer met gezag! Hij geeft bevel aan de onreine geesten en ze gehoorzamen Hem.' Snel verspreidde zijn faam zich naar alle kanten over heel de streek van Galilea’ (Marcus 1, 23-28).
Feitelijk vat Marcus door deze woorden meesterlijk samen wat in werkelijkheid een vurig debat moest geweest zijn tussen de aanhangers van het gevestigde Jodendom en Jezus. Een debat dat waarschijnlijk niet alleen in de synagoge van Kafarnaüm plaatsvond maar ook in de synagogen van andere dorpen die Hij en zijn leerlingen bezochten.
Huidige verzwegen opmerkingen?
De opmerkingen van deze tegenstander van Jezus zijn wezenlijk: ‘Wat heb je met ons te maken?’ Of ‘Laat ons met rust, raak ons dagelijks leven en onze gewoonten niet aan. We zijn de trouwe bewakers van de Wet en de Profeten. We hebben onze eigen, oude traditie. Dat is genoeg voor ons. We hebben geen profeet nodig. Ga weg van ons, jij en je leerlingen!’
En verder: ‘Ben je gekomen om ons te vernietigen?’ Of ‘Betekent je leer dat ons bestaan tot nu toe geen zin heeft gehad?’, ‘ Wil je alles waarop we ons leven bouwden als zinloos bestempelen, onze waardenschaal vernielen?’.
En tenslotte: ‘Wil je je het gezag van God zelf aanmatigen alsof je de Heilige van God zou zijn?’ Of ‘Met welke autoriteit spreek je, timmerman uit Nazareth? Denk je dat je meer weet dan onze Schriftgeleerden, dan onze rabbijnen die hun autoriteit uitoefenen als plaatselijke, officiële vertegenwoordigers van onze aloude traditie?’.
Maar Jezus ontkracht door zijn diepzinnige argumentatie één na één al de opmerkingen van zijn opposant en waarschijnlijk gebruikte Hij daarvoor ook een strenge en luide toon. Het resultaat van deze geestelijke en lichamelijke krachtmeting is uiteindelijk dat de persoon ‘in de macht van een onreine geest’ zich gewonnen geeft.
De aanwezigen die getuige waren geweest van zo’n ‘wonder’ van bekering bleven onder de indruk van de persoonlijkheid en de argumentatie van Jezus en verspreidden overal in de omgeving van Kafarnaüm het echt gebeurde verhaal.
Het is te hopen dat ze ook onze parochies en pastorale eenheden bereiken.
p. Sandro
