Onze dienst zorgpastoraat verwelkomde Goedele Van Edom recent in bisdom Brugge. In dit interview polsen we bij haar hoe ze haar eerste stappen als spiritueel zorgverlener in AZ Zeno in Blankenberge/Knokke ervaart, maar ook op welke manier haar spiritualiteit een rol speelt in haar job.
Toen Goedele 9 jaar was, kwam ze na een verhuis in een bloeiende parochie terecht. Enige tijd later gaf ze zelf vormselcatechese, maakte ze deel uit van de parochieploeg en verzorgde ze de kindernevendienst. Mede door een inspirerende godsdienstleerkracht voelde ze zich getriggerd om meer te weten over de grote vragen van het leven, ethische zorgthema’s en wereldgodsdiensten. Tijdens een opendeurdag aan de Faculteit Theologie en Religiewetenschappen (KU Leuven) concludeerde Goedele ‘hier kom ik thuis’. “Een kleine groep studenten, professoren die tussen de studenten staan, een familiale sfeer. Ik heb uiteindelijk vier jaar godsdienstwetenschappen gestudeerd, met een extra specialisatiejaar in de (parochie)pastoraal”. Tijdens haar eerste werkjaren combineerde ze dan ook haar taak als parochieassistente met haar job als ziekenhuispastor in het Imeldaziekenhuis in Bonheiden. “Eigenlijk was ziekenhuispastoraal niet mijn eerste keuze. Maar ik kreeg reeds tijdens mijn studie een aanbod om in Imelda te komen werken en dat leek me een niet te missen kans. Gaandeweg ontdekte ik dat dit mij zelfs beter lag. Als spiritueel zorgverlener mag ik dagelijks getuige zijn van het helende effect van aandachtige nabijheid, van empathisch luisteren en afstemmen op unieke mensen, maar ook van de kracht van rituelen op maat. Nog elke dag ervaar ik het als een voorrecht dat mensen zich veilig genoeg bij me voelen zodat ze me durven toe te vertrouwen wat hen ten diepste bezighoudt. Dat mensen ruimte ervaren om hun onmacht, pijn, zin- en levensvragen neer te leggen omdat er op een zorgzame manier met die kwetsbaarheid wordt omgegaan. Dat mensen enige ademruimte vinden door samen op zoek te gaan naar krachtbronnen binnen en buiten zichzelf, en naar wie ze nog wél kunnen zijn of wat ze nog wél kunnen doen. Ik kan me geen betekenisvoller werk voorstellen”. Als spiritueel zorgverlener spiegelt Goedele zich aan het beeld van ‘God als adelaar’.“Een adelaar leert zijn jongen vliegen door ze op zijn grote vleugels te zetten en ze in de lucht te gooien. Vermits zo'n eerste solovlucht niet altijd zonder risico is, blijft de adelaar onder de jongen vliegen. Zo komen ze bij een mogelijke val steeds veilig terecht op de wijd uitgespreide vleugels van de adelaar. Vervolgens gooit de adelaar zijn jongen terug in de lucht… en dit herhaalt hij tot ze vliegen kunnen op eigen kracht. Huub Oosterhuis maakte er een lied over ‘Die mij droeg op adelaarsvleugels’.
Het beeld 'God als adelaar' schetst voor mij de essentie van zinzorg: mensen in een kwetsbare periode in hun leven weer in hun kracht brengen, tot ze weer verder kunnen in het leven op eigen kracht…
Sinds 1 december 2021 werkt Goedele in AZ Zeno, met een campus in Knokke-Heist, Blankenberge en Maldegem. “Mijn ouders zijn aan ‘het zeetje’ komen wonen toen zij met pensioen gingen. Om dichter bij mijn familie te wonen, ben ik ook naar West-Vlaanderen verhuisd.” Op de vraag of Goedele deze overstap al wat gewoon is, klinkt ze heel enthousiast: “Van in het begin was er een klik met Zeno. Iedereen is hier erg vriendelijk, het is nooit teveel als je als spiritueel zorgverlener iets moet vragen aan een zorgverlener en ook wat visie betreft zaten de directie en ik van in het begin op dezelfde golflengte’. Een unieke ervaring die Goedele in verband brengt met de vijf waarden waarvoor AZ Zeno staat: warm-gastvrij-verbonden-competent-vernieuwend. “Deze waarden staan centraal in de zorg voor mensen die ziek zijn en hun families, maar ook in de onderlinge samenwerking. En dat maakt Zeno zo bijzonder. Ook het beleid draagt deze waarden uit. Ik heb het nog nooit meegemaakt dat de deuren van de directie letterlijk openstaan. Dat je er altijd met een vraag, een zorg of een idee kan binnenspringen. Dat je voelt dat zinzorg belangrijk is voor ‘het huis’ en dat je van de directie daartoe de nodige rugdekking krijgt”.
In 2014 rondde Goedele haar doctoraat af waarin ze onderzocht hoe je als zorgverlener mensen met kanker het best kunt ondersteunen bij doodsangst. De inzichten uit dit doctoraat versterken nog steeds haar werk als spiritueel zorgverlener. “Ik baseerde mijn doctoraat op de theologie van Doris Nauer. Zij stelt onder meer: ‘spiritueel zorgverleners zeggen vaak van zichzelf dat ze in tegenstelling tot andere zorgverleners niet-probleemoplossend werken. Maar als je bij mensen een probleem detecteert dat ze willen oplossen en waarvoor je samen een oplossing kan vinden, waarom zou je dat dan niet doen?’ Zo is het ook met doodsangst. Om de angst van mensen hanteerbaar te maken, helpt het om mensen de vraag te stellen ‘waarvoor’ ze juist bang zijn. Met die vraag nodig je mensen uit om hun abstracte doodsangst concreet te maken. Soms gaat het daarbij om één specifieke vrees, de vrees voor pijn. Maar mensen kunnen ook een combinatie van vrezen kennen. Ze kunnen bang zijn om alleen te sterven, om hun kinderen of kleinkinderen niet te zien opgroeien of om wat er na de dood komt. Door de verschillende vrezen in kaart te brengen, kunnen zorgverleners met mensen nagaan wat er aan de verschillende vrezen te doen is. Je kunt aan mensen vragen wie ze graag bij zich hebben en ervoor zorgen dat deze personen naar het ziekenhuis komen of je kunt mensen met angst voor pijn doorverwijzen naar een pijnspecialist. Met mensen die bang zijn uit de herinnering van hun jonge (klein)kinderen te verdwijnen, kan je samen een doos maken met tastbare herinneringen. Met andere woorden: je kunt vaak nog veel doen. Ook al besef ik dat er een vorm van doodsangst is waarmee je maar weinig anders kan doen dan deze samen met mensen uithouden”. Niet alleen in de gesprekken die ze voert maar ook in haar andere taken als spiritueel zorgverlener komt haar expertise vanuit het doctoraat van pas. Bijvoorbeeld bij het uitbouwen van de oncologische en palliatieve zorgcultuur in huis.
Momenteel zet Goedele in op het uitwerken van een registratiesysteem voor zinzorg. “Ik zie in het elektronisch patiëntendossier een luikje voor me waar ik ruimte heb om ‘gespreksthema’s’ (bijv. verlies en rouw, zinvragen, doodsangst, crisis…) en ‘effecten’ (bijv. verminderen van doodsangst, aanboren van krachtbronnen…) aan te vinken. Ook het aantal opvanggesprekken van personeelsleden en vrijwilligers wil ik graag bijhouden in een document (bv. drie maanden, bij wijze van ‘steekproef’ van het volledige jaar). Die ‘zorg voor zorgenden’ is een groot deel van mijn takenpakket. Door het ‘aantal gesprekken’, de ‘thema’s’ en de ‘outcome’ zichtbaar te maken in een jaarverslag, op een diensthoofdenvergadering of tijdens een dienstvergadering kan ik nog duidelijker maken wat een spiritueel zorgverlener in een ziekenhuis doet en kan betekenen. Ook de geschatte ‘tijdsduur’ lijkt me belangrijk. Een doorsnee ondersteunend gesprek is vaak korter dan een crisisopvang op spoed of intensieve zorgen waar je al snel enige tijd mee bezig bent”. Ook voor zichzelf als spiritueel zorgverlener lijkt deze registratie haar zinvol. “Na drie maanden kan je een aantal conclusies trekken. Als je bijvoorbeeld merkt dat sommige zorgeenheden minder ‘orders’ (doorverwijzingen) aanmaken dan andere, dan zou ik op die dienst het aanbod van de dienst zinzorg nog eens extra kenbaar kunnen maken op bijvoorbeeld een dienstvergadering”.
Ook via andere manieren maakt ze zichtbaar wat ze als spiritueel zorgverlener kan betekenen. “Ik stuur regelmatig een ‘ter info’-mailtje of een ‘suggestie’-mailtje naar leidinggevenden en andere collega’s met wie ik samenwerk om te laten zien dat zinzorg meer is dan het uitvoeren van rituelen of om vanuit de opgebouwde expertise mee na te denken over hoe ‘warme zorg’ er in het ziekenhuis kan uitzien.
Ik vind dat we als spiritueel zorgverleners meer moeten durven geloven in onze eigen expertise en deze niet mogen ‘wegstoppen’ maar moeten inzetten. We hebben vanuit zinzorg naast andere disciplines iets te zeggen over ‘goede zorg’, ‘ethiek’, ‘verlies en rouw’, ‘rituelen’, ‘zinvol werk en leven’…
Dat Goedele bovendien sterk is in verbinden en interdisciplinair samenwerken wordt duidelijk in het volgende voorbeeld dat ze aanhaalt: “Ik werk nu nauw samen met een psycholoog en iemand van de personeelsdienst binnen de werkgroep Rouw & Rituelen. Je kunt heel veel leren van elkaar en je kunt elkaar in de eigen expertise leren waarderen. We hebben elk vanuit ons eigen perspectief iets te zeggen over rouw bij personeel, over hedendaagse manieren van herdenken en het aanbieden van nieuwe rituelen”.
Om haar werk met zoveel gedrevenheid, expertise en enthousiasme te blijven doen, valt Goedele terug op enkele krachtbronnen: “In de eerste plaats zijn dat de mensen die ik graag zie, maar ook de natuur, de zee… Dat brengt mij veel rust. Uit kunst, cultuur, literatuur en schrijven haal ik bovendien veel kracht. En dan is er natuurlijk ook nog het geloof waaruit ik vertrouwen put dat ik gevoelens van onmacht (die we wel eens als spiritueel zorgverlener ervaren) uit handen mag geven. Mogen ervaren dat je iets kan betekenen voor mensen in een kwetsbare periode in hun leven, hoe klein ook, dat je op die manier een verschil kan maken. Het raakt me telkens weer”.
