Eind 2017 werd door het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK) reeds gestart met vooronderzoeken. In januari 2018 werd begonnen met de eigenlijke restauratie.
Wat is een sacramentstoren?
Sacramentstorens zijn kleinschalige architecturale constructies in een kerkgebouw die dienst doen als tabernakels. De middelste toren bevat het tabernakel. Achter de vergulde deuren worden de geconsacreerde hosties bewaard. Deze zijn symbool van Gods aanwezigheid. Dit is voor christenen dan ook een heilige plaats. Meestal wordt daarom ook een godslamp aangestoken in de buurt van het tabernakel. De Sint-Martinuskerk in Aalst liet reeds een eerste sacramentstoren bouwen rond 1550. Deze werd grotendeels verwoest tijdens de Beeldenstorm van 1566. Er is nog een restant van deze eerste toren bewaard gebleven in de winterkapel van de kerk. De huidige sacramentstoren van Aalst werd gebouwd in 1604. Daarmee bezit Aalst een van de jongste sacramentstorens van Vlaanderen.
Ontwerper
Het ‘Manneken Pis’ van Brussel is wereldberoemd. De beeldhouwer die het gemaakt heeft, Hiëronymus Duquesnoy de Oudere, is vrijwel onbekend. Hij was nochtans de hofbeeldhouwer van de aartshertogen Albrecht en Isabella. Ook de sacramentstoren van Aalst behoort tot zijn werk. De rijke iconografie van de beelden bevatten voornamelijk scènes gelinkt aan de Eucharistie.
De reiniging van de toren
De eerste stap van de restauratie was het reinigen van de toren en de beelden. Dit gebeurde met een speciaal hiervoor ontwikkelde gel. Door water en solventen in gelvorm te gebruiken kon de vervuiling op een efficiënte wijze verwijderd worden, met zo weinig mogelijk wrijving op de ondergrond. De toren is uit verschillende materialen opgebouwd. Daarom werd met verschillende gels gewerkt, afgestemd op de unieke eigenschappen van de verschillende materialen. De reiniging bracht verrassende resultaten. Bij het restaureren werd ook ontdekt dat de beelden oorspronkelijk niet witgeschilderd waren. Onder de witte verflagen is een rijke polychromie verscholen. Het blijkt dat de beelden heel fijn uitgewerkt waren, voorzien van vergulde details, blozende wangetjes en albastimitaties. Wellicht zal een (klein) deel opnieuw bloot gelegd worden in zijn oorspronkelijke staat.
Het hoofd van Christus
In de loop van de eeuwen hebben de beelden van de torens het hard te verduren gekregen. Soms werden onderdelen gewoon afgebroken. Vaak ontbreken de hoofdjes op ledematen van de beelden. Een opmerkelijk voorbeeld hiervan is het hoofd van Jezus Christus op het albasten centrale reliëf van het Laatste Avondmaal, centraal in de sacramentstoren. Op oude foto’s van rond 1947 stond het hoofd van Jezus nog stevig op zijn schouders. Rond de tweede helft van de 20e eeuw was het hoofd verdwenen. Op basis van de oude foto’s kon het hoofd gereconstrueerd worden. Sinds begin september heeft Jezus er opnieuw zijn hoofd bij!
Eind 2018 loopt de restauratie van de sacramentstoren ten einde. De stellingen zullen dan worden weggenomen. Dan zal de pracht van dit unieke kunstwerk met zijn rijke religieuze beelden opnieuw ten volle kunnen bewonderd worden.
Marc Verwaeren
Pastoor-deken