“Daar kan je niet komen. Zelfs de politie komt er niet", beweert de ober in het restaurant waar we op 1 januari wat bijkomen van het Nieuwjaarsfeest en waar het alles behalve koud is. Want als er iets is waar de Roemenen van lijken te houden, dan is het wel de verwarming goed hoog zetten!
Met zijn zigeunerhoedje en een grappig kostuum zegt de ober: "We noemen het “het dorp van kartonnen dozen”. Daar vind je geen goede maar slechte zigeuners. De goede zigeuners reizen rond of wonen in dorpen ver weg. Maar ik weet niet waar. Dit dorp is gevaarlijk. Niemand gaat erheen."
Dat is de informatie waarmee we begonnen, naast een oude, niet zo goed onderhouden website van een afdeling antropologie van een universiteit van Cluj-Nápoca. Ik vond deze website op 1 januari, ergens tussen 5 en 6 uur in de ochtend en net thuis van ons Nieuwjaarsfeest. Die foto's zagen er idealistisch, kleurrijk en vrolijk uit dus dat type dorp hadden we afgesproken te bezoeken. Maar we konden er maar niet achter komen waar die dorpen waren en op onze mail antwoordde de antropologie afdeling op 1 januari natuurlijk niet.
Een andere link brengt ons bij een reisbureau dat een rondleiding door Sighišoara en de omliggende zigeunerdorpen aanbiedt. Het schijnt minstens drie uur rijden te zijn, hoewel we iemand bereid vinden om ons te begeleiden met de auto. Maar we beseffen ook dat rondrijden door misschien wel heel arme Roemeense dorpen in een mooie Audi cabriolet... misschien niet het beste idee is.
Dan komt er dinsdagavond rond 17:00 uur een e-mail binnen. We zijn welkom om morgen het kartonnen dorp Pata Rât te bezoeken. Mijn vliegtuig vertrekt morgen. Peter, mijn medereiziger uit Slovakije, zijn bus vertrekt ook morgen. "Kunnen we nu komen?" "Dat kan", schrijft Frank. Frank is een Nederlander die Internationaal Recht heeft gestudeerd aan de Universiteit van Utrecht (with honours) en zijn gymnasium (Latijn - Grieks) cum laude heeft afgerond. Later vertelt hij dat hij vrijwel de hele plaatselijke bibliotheek heeft gelezen toen hij opgroeide, in delen en per onderwerp! "Een pientere kerel", denk ik, terwijl ik naar zijn levensverhaal luister. Al op 16-jarige leeftijd was hij geïnspireerd om ontwikkelingswerk te gaan doen in Roemenië en raad eens waar hij terechtkwam? Boven op de berg van de Roemeense sloppenwijk van Pata Rât, omgeven door afval, vuil, modder, verdwaalde paarden en ontelbare, werkelijk ontelbare, zwerfhonden.
Eenmaal hier, ontmoette hij zijn vrouw Rita, zelf een Roma. Ze trouwden en startten deze NGO: Rise and Shine. Frank en Rita werken met kinderen, jongeren en de gemeenschap vanuit hun zelfgebouwde gemeenschapscentrum, omringd door 5 verschillende Roma en zigeuner-gemeenschappen. "Ze praten niet met elkaar.", zegt Frank later, "Ze maken steeds ruzie, hoewel twee gemeenschappen sinds onze komst op betere voet staan met elkaar. Er is dus enige vooruitgang."
Er geraken
Frank legt uit hoe je bij zijn NGO komt en waar je moet parkeren. c "Ja we weten het zeker, dit is iemand uit ons land.", stel ik hem gerust, niet beter wetend wat te zeggen. We geven hem wat extra geld om zijn angst weg te nemen en wroeten ons vervolgens een weg naar Frank door de modder en het afval, terwijl we omringd worden door springende en juichende zigeunermeisjes. "Hoe heet je? hoe heet je?!!!", roepen ze in onze oren, opgewonden en blij door ons bezoek.
De taxichauffeur is hier ook nog nooit geweest, en vraagt ons ongeveer 5 keer: "Weten jullie het zeker?"
Frank verwelkomt ons in zijn buurthuis, geeft ons een rondleiding en legt uit hoe de mensen hier leven, terwijl we door het raam van het buurthuis kijken. Hij doet het licht uit om er zeker van te zijn dat de bewoners ons niet zien staren naar hun kleine hutjes. We zien geen kartonnen dozen, maar wat we zien is niet veel beter. Er is nauwelijks iemand buiten. Het uitzicht is triest en ademt wanhoop en ellende.
“In deze sloppenwijken wonen ongeveer 2500 mensen", legt Frank uit. "Sommigen hebben elektriciteit, maar velen niet. Degenen die dat wel hebben, hebben het van anderen gekregen. Al deze krotten zijn met elkaar verbonden als één lange slinger van kerstverlichting. Het is alles behalve veilig en er ontstaan regelmatig branden." Er zijn enkele waterpunten op de terreinen, maar de grond is nat en drassig. Dat wil zeggen, waar je de aarde kunt zien door al dat zwerfvuil dat er ligt. "De meeste mensen werken op de vuilnisbelt", zegt Frank. Slechts enkelen slagen erin een schoonmaakbaantje in het centrum van de stad te krijgen en te behouden, waardoor ze ook wat overheidssteun kunnen krijgen.
Roma of zigeuners?
“Zigeuners en Roma zijn niet hetzelfde", gaat Frank verder. Want Roma willen beslist geen zigeuners genoemd worden. Sommige mensen noemen zichzelf zigeuners, maar spreken ook niet de taal van de Roma. Roma kennen elkaar en hun familiale achtergrond (clans noemen ze dat) en zij identificeren zich ook met hun typische Roma-dialect. Maar zigeuners zijn andere groepen mensen, die zich wel als zigeuners identificeren, maar zij kunnen Roemeens of zelfs Hongaars zijn en leven doorgaans ook in de sloppenwijken. Maar voor de Roma is het belangrijk zich van hen te onderscheiden. Frank verduidelijkt daarmee dat niet alleen Roma in deze sloppenwijken wonen. Er zijn twee afgesloten en omheinde Roma-gemeenschappen in Pata Rât, en hij toont ze op de kaart, naast drie andere gemengde zigeuner- en Roma-gemeenschappen.
Successen
Frank en Rita hebben in Pata Rât enkele succesvolle projecten ontwikkeld. Dankzij onderwijs is de leeftijd waarop vrouwen moeder worden aanzienlijk gestegen. Vroeger werden meisjes van 14 en 15 jaar hier zwanger. Nu lukt het steeds meer meisjes om te wachten tot ze 18 zijn. Er is ook een kleuterschool die kinderen helpt zich voor te bereiden op school en die sinds haar komst heeft bijgedragen tot een vermindering van de uitval van school omdat kinderen en ouders zo gewend worden om zich aan te passen aan het schoolsysteem en het dagelijkse ritme.
“Er zijn hier heel intelligente Roma", zegt Frank. "Mensen hebben de neiging hen te veroordelen en te zeggen dat ze dom zijn, maar sommige van deze kinderen zijn ongelooflijk slim, maar de armoede maakt hen gewoon kapot. Het is bijna onmogelijk om uit deze krottenwijken weg te komen, omdat de mensen geen perspectief hebben en slechts dagelijks de eindjes aan elkaar kunnen knopen. Het analfabetisme is nog steeds erg hoog, dus wij richten ons erop kinderen te helpen gelukkig te zijn, en krachten te verzamelen en hun school en opleiding voort te zetten zonder af te haken."
Enkele kilometers buiten Pata Rât en dicht bij waar Frank en Rita met hun drie kinderen wonen, bouwen zij een vakantiekamp. "Het is belangrijk dat deze kinderen buiten deze sloppenwijken komen", legt Frank uit. Op een dag vroeg een onderzoeker aan een zigeunerjongen wat hij wilde worden als hij ouder was. "Ik wil bij de vuilnisbelt werken", had hij gezegd. "Sommige kinderen komen nooit uit deze sloppenwijken", legt Frank uit, "dus kunnen ze zich niets anders voorstellen dan werken op de vuilnisbelt. Daarom is het belangrijk om ze hier weg te krijgen, zodat ze andere dingen en andere mensen leren kennen en zien dat het ook anders en gelukkiger kan."
Bij een ander gemeenschapsgebouw ontvangen Frank en Rita groepen vrijwilligers van universiteiten en jeugdgroepen uit de hele wereld. Vorig jaar hadden ze een groep Cambridge-studenten die kwamen helpen bij de bouw. Frank heeft speciaal dit grote gemeenschapshuis gebouwd om groepen te ontvangen en hen een veilig onderkomen te bieden terwijl ze als vrijwilligers een bijdrage leveren.
Nieuwe Projecten
Op dit moment hopen Frank en Rita een nieuwe groep vrijwilligers te ontvangen om het dak te renoveren van een gemeenschapsgebouw dat grenst aan de sloppenwijk bij het vliegveld. Ook zamelen ze geld in om een ruimte in het gemeenschapscentrum om te bouwen tot een jeugdhonk, met banken en muziekinstrumenten.
Hier kunnen de jongeren samenkomen, samen muziek maken en eens een verjaardag vieren, iets wat in de sloppenwijken nauwelijks gebeurt.
Als we vertrekken, rijdt Frank ons een stukje rond om het gemeenschapsgebouw te bezoeken dat nieuwe dakbedekking nodig heeft. Peter, mijn reisgezel en ik worden er stil van. Het uitzicht op de krotten brengt tranen in de ogen. De LED-kerstverlichting die op sommige van de hutjes knippert, omringt dit hele landschap met een sfeer van ironie. Geen geld, geen huis, natte voeten tijdens het slapen, maar wel kerstverlichting. "Zuid-Amerikaanse sloppenwijken zijn beter om in te wonen," zeg ik, "het ziet er hier zo koud en nat uit." Frank antwoordt onmiddellijk: "Inderdaad, de mensen hier kunnen hun zomerkleren niet eens bewaren tot volgend jaar. Of de kleren rotten weg en gaan schimmelen, of ze verbranden ze bij gebrek aan hout... of de ratten eten ze op. Sommige mensen breiden hun hutje uit in de zomer met wat kunst- en vliegwerk, maar moeten die aanbouwsels in de winter weer opbranden wegens gebrek aan hout. De winters zijn verschrikkelijk hier en het ergste voor deze mensen. " Elk jaar wordt er vanuit heel Europa kleding verscheept, want elke zomer moet elke familie opnieuw beginnen met het verzamelen van kleding voor zichzelf en de kinderen. "Ik heb eindelijk het raadsel opgelost hoe ze al die kleren naar Roemenië kunnen blijven sturen," denk ik, en ik droom een tijdje weg, niet wetend of het komt door de wanhoop waarmee ik geconfronteerd word of door de typische moeheid na een veel te laat en leuk Nieuwjaarsfeest.
Tot Ziens!
Nadat Frank ons heeft afgezet, drinken Peter en ik een kop koffie en nemen afscheid, tot...? Ik loop naar huis en het is 23.00 uur als ik in slaap val. Om 3:30 uur gaat mijn wekker en ga ik in een luxe-taxi naar het vliegveld. Wat ben ik bevoorrecht, gelukkig dat ik zo'n geweldige groep mensen om me heen heb, een fijn dorp om in te wonen, een warm huis om in te leven en een omgeving die mijn ontwikkeling koestert. Een grote dank aan de organisatie van het Nieuwjaarsfeest in Cluj-Nápoca, we hadden zo'n geweldige tijd samen!
Kan jij ook helpen?
Om Frank en Rita te helpen het interieur van een ontmoetingsruimte voor jongeren in te richten, hebben we een inzamelingsactie opgezet. Help ons alstublieft deze jongeren een laat kerstcadeautje te geven door een kleine donatie achter te laten via deze inzamelingssite:
http://steunactie.nl/actie/frank-s-ngo-in-cluj-napoca-rise-to-shine/-15596
De NGO heeft een officiële ANBI-status (donaties zijn aftrekbaar van de belastingen) en 100% van de donaties gaan naar projecten voor de bewoners van de sloppenwijk. Voor meer over Frank's NGO surf naar https://www.rise2shine.nl/.
Anika Van der Aa
anika.vanderaa@mensa.nl