Wie onbevooroordeeld de geschiedenis bevraagt, moet wel erkennen dat de kerk vanaf haar ontstaan een bijzondere zorg getoond heeft voor zieken en lijdenden. Steeds heeft zij het als haar belangrijke taak beschouwd de zieken in hun lichamelijk en psychisch lijden nabij te zijn met de zorgende, opbeurende, ‘genezende’ liefde van Jezus. Onophoudelijk heeft zij zich zoals de Barmhartige Samaritaan ontfermd over de mens die halfdood ligt aan de kant van de weg.
Het is de kerk die de eerste ziekenhuizen en verzorgingsinstellingen heeft gesticht.
De Middeleeuwen kenden hun leprozerieën. Vele steden hadden hun Hôtel-Dieu. Er waren de hospitalen op de bedevaartswegen naar Rome of Santiago de Compostella. Binnen de schoot van de kerk ontstonden talrijke orden en congregaties van mannen en vrouwen die zich helemaal inzetten voor de verzorging van hun zieke medemensen.
In de missionaire activiteit nam en neemt de ziekenzorg nog steeds een belangrijke plaats in: genezing en verzorging zijn er als de consequentie van de universele heilswil die de kerk in naam van de Heer verkondigt, van de daadwerkelijk wil een broederlijke mensengemeenschap op te bouwen waar de ene de lasten van de andere probeert te dragen.
De pastorale en liturgische zorg voor zieken vandaag.
Ziekenpastoraal behoort tot de kernopdrachten van de kerkgemeenschap. De kerk neemt deze zorg ter harte op verschillende domeinen (persoonlijke contacten, parochie, instelling….) en ook op verschillende wijzen. Zo is er ziekenbezoek, vormen van ziekenliturgie en de ziekenzalving als verdichtingsmoment.
Ziekenzorg en ziekenbezoek
Iedere christen is geroepen om zieken te bezoeken, hen met aandacht bij te staan en voor hen te bidden. Ernstig zieke mensen, stervende mensen en hun familie nabij zijn, is voor de kerkgemeenschap en voor elke christen van groot belang.
Christenen handelen vanuit dezelfde Geest die Jezus tot zoveel dienstbaarheid bezielde. Bezoek aan zieken is een belangrijke vorm van dienstbaarheid. Het woord uit de Schrift : “Ik was ziek en gij hebt mij bezocht” (Mt 25, 36b) ligt christenen echt aan het hart. Het is een aandachtspunt voor de parochies of pastorale eenheden om te zoeken naar haalbare structuren, misschien ook een aangepaste mentaliteit waardoor christenen de pastoraal bij zieken gestalte kunnen geven.
Verder kan er ook gewerkt worden aan een mentaliteit (homilie, kerk en leven, persoonlijke contacten, folder,…) waarbij zieken of hun familie zelf een bezoek aanvragen.
Op ziekenbezoek gaan is tijd maken voor de zieke, attent zijn, luisterend nabij zijn, fijngevoelig en liefdevol. Ziekenbezoek geeft ook kansen tot geloofsgesprek en tot samen bidden. Tijdens een bezoek kan het ook mooi zijn een gebedskaart mee te nemen.
Ziekenliturgie (gebed, ziekenzegen, ziekencommunie)
Er zijn concrete momenten waarop de aandacht en de zorg voor zieken hun plaats kunnen krijgen in de liturgie: gebedsintenties tijdens de voorbeden, oproep van de voorganger om zieke mensen en hun huisgenoten met zorg en gebed te omringen. Twee voorbeelden van gelegenheid om te bidden voor zieken. Natuurlijk zijn er nog veel meer mogelijkheden.
Bijzondere aandacht verdient de ziekencommunie
De ziekencommunie is voor de christen de uitdrukking van zijn verbondenheid met Christus in de kerkgemeenschap. Het is zeer zinvol de ziekencommunie te linken aan de zondagse eucharistieviering. Vanuit de eucharistie worden mensen gezonden naar hun zieke medebroeders en -zusters, eventueel met een zendingsmoment na de communie. Ook familieleden kunnen de communie meenemen, mits waardige omstandigheden natuurlijk (pyxis) en een goede vormgeving (kort, verzorgd liturgisch moment).
Wat de ziekencommunie betreft, vermeldt de Orde van dienst voor de ziekenliturgie uitdrukkelijk de mogelijkheid van kelkcommunie:
Zieken die niet kunnen communiceren onder de gedaante van brood, kunnen de communie ontvangen onder de gedaante van wijn. Daartoe wordt na de eucharistieviering het bloed des Heren in het tabernakel bewaard in een zorgvuldig afgedekte kelk. In een klein en goed afgesloten bekertje wordt het naar de zieke gebracht. Voor de communie zelf kiest men uit de mogelijkheden voor de communie onder twee gedaanten de meest geschikte manier. Wat overblijft van het heilig bloed, wordt na de communie door de bedienaar genuttigd; hij zorgt ook dat de beker gereinigd wordt. (ICLZ, Orde van dienst voor de ziekenliturgie, Licap, 1975)
Ziekenzalving als verdichtingsmoment: hoogtepunt en bron
Al het voorgaande -gemeenschappelijke zorg van de hele kerkgemeenschap voor de zieke medemens; ziekenbezoek; bidden met en voor de zieken; ziekencommunie- maakt dat het sacrament van de ziekenzalving beleefd kan worden als een christelijke duiding van het zorgen van God voor zieken en lijdenden.
David Vanderwegen, PA
