Samenvattend overzicht
De ‘kleine’ dagdagelijkse goedheid die zich tussen concrete mensen afspeelt en de ’grote’ goedheid in veel structuren van onze maatschappij, georganiseerd dus, vormen samen de ‘Twee pijlers voor een goede samenleving’ (ondertitel). Uiteindelijk is de georganiseerde grote goedheid een belangrijke vorm van anonieme solidariteit.
De Russisch-Joodse auteur Vasily Grossman schreef een roman ‘Leven en Lot’ over de gruwel van de veldslag bij Stalingrad, tweede WO, die meteen het begin was van het einde van het nazisme.
Hij beschrijft er de onrechtvaardigheid en slechtheid van de grote systemen uit de XXe eeuw: het Stalinisme en het nazisme. Maar midden die ontluisterende werkelijkheid blijft de mens de intieme roep tot vrijheid en tot kleine goedheid horen. De Frans-Joodse filosoof Emmanuel Levinas had de ‘kleine goedheid’ ook een belangrijke plaats gegeven in zijn ethisch denken.
De 2de WO. betekende het einde van de grote ideologieën. Elke maatschappelijke of politieke orde groeit ergens vanuit een ideaal. Men heeft een ‘idee’ voor ogen. Sommige idealen zijn menswaardig, andere onmenselijk. Grossman heeft het meegemaakt hoe in naam van het idee van het maatschappelijk welzijn een onwankelbare kracht tot geweld en onrecht is ontstaan. Voor Grossman betekende dit het einde van het geloof ‘voor preken van geloofsleiders en profeten, grote sociologen en volksleiders, ethica van filosofen.’
Toch zag hij midden al die onmenselijkheid de kracht van de ‘kleine goedheid’ die onopgemerkt en toevallig als kerndeeltjes verstrooid ligt in het leven en die zelfs in de diepste waanzin een weerstand mogelijk maakt tegen het lot. De ‘kleine goedheid’ is de bejegening van de ander, los van elk systeem. Grossman ziet het gebeuren bij de ingang van de gaskamer. Daar leeft het humane onuitroeibaar voort. Een kinderloze arts die een verzwakte baby in haar armen overneemt van een stervende moeder die haar verzwakte baby met een suikertje had getroost, wordt a.h.w. als moeder herboren. Dit dragen van de ander noemt Grossman ‘het mysterie van de ziel’. Uit de ziel borrelt de kleine goedheid op: een nieuwe verantwoordelijkheid om de ander te dragen en te koesteren.
Binnen organisaties is er nood aan ‘kleine goedheid.
Voor Grossman bestaat alleen nog de kleine goedheid. Levinas situeert het hart van de ethische bewogenheid ook in de ‘kleine goedheid’, maar deze dient ook gestructureerd en georganiseerd te worden om iedereen te bereiken. De ‘Barmhartige Samaritaan’ wordt niet enkel geraakt door het lijden van het slachtoffer, maar doet ook een beroep op de herbergier voor verdere verzorging. Het is een begin van maatschappelijke en politieke organisatie van de ‘goedheid’ tegenover ‘derden’. Deze zien we vaak niet, maar ook van hen gaat een ethisch appel uit. Omdat vele ‘derden’ om een rechtvaardige behandeling vragen moet de goedheid op een structurele wijze georganiseerd worden zodat de nodige competenties verzekerd zijn.
Levinas neemt afstand van Grossman. De anonieme solidariteit veronderstelt volgens Levinas ook economische en politieke organisatie. Ook al zullen die organisaties soms tekorten vertonen. Ze dienen voortdurend onder kritiek geplaatst. De correctie zal evenwel gebeuren vanuit de ‘kleine goedheid’ waarop ze altijd gericht moeten zijn.
‘Kleine’ goedheid is dus bron en correctie van de ‘grote goedheid’. Grosmann kan er niet meer in geloven. Levinas evenwel ziet de kleine goedheid als grondslag van de georganiseerde samenleving die niet voorbijgaat aan de onzichtbare tranen van de mensen die buiten het systeem vallen.
Guido Debonnet
Zie ook bijlage A4pdf en bijlage A5pdf
