Samenvattend overzicht
Meestal ter goeder trouw, maar niemand vertelt altijd de waarheid. Wat is waarheid?
De vraag komt voor als Jezus bij Pilatus komt. Pilatus is namens de keizer degene die de officiële en politieke waarheid bezit.
Jezus is namens God de religieuze en menselijke waarheid in persoon.
Pilatus loopt weg van de vraag naar de waarheid door weifelmoedig te handelen en onder druk van het volk hem over te leveren in wie hij geen schuld vond…
De vraag naar ‘wat waarheid is’ wordt vaak vermeden tussen laks en autoritair handelen: ‘ieder zijn waarheid’ of ‘omdat ik het zeg’.
Iedereen kan wel zijn eigen mening hebben, maar dat is daarom niet de waarheid.
Dat waarheid alleen op macht zou berusten is even onwaar.
Er is fake nieuws en er zijn alternatieve feiten.
Het is niet omdat Trump ongefundeerde uitspraken doet dat deze op gelijke hoogte komen te staan met gefundeerde meningen.
De vele grote ‘post’-verhalen hebben ons de indruk gewekt dat de waarheid ook passé is geworden!
De angel van de onverschilligheid kon rustig zijn gif spuiten in wat we ooit hebben lief gehad.
Als velen hun ‘kleine verhalen’ nu gaan ineen knutselen met brokstukken van allerlei wereldbeelden heeft het gebrek aan samenhang vaak ies van een leugen.
De ‘kleine verhalen’ zijn bovendien gestoeld op de illusie van “ieder zijn waarheid”.
Het bracht een totaal waarheidsverlies met zich mee met tevens een immense waarheidshonger.
Alle stenen van ons gemeenschappelijk huis zitten los:
die van geloof en ongeloof, die van zekerheid en die van twijfel, die van vrijheid en die van verantwoordelijkheid, die van individualisme en die van solidariteit. Ons geestelijk huis is leeg.
Populisme vult die leegte met angst. Fundamentalisme met haat.
Allerlei complottheorieën stellen de resultaten van de wetenschap in verband met het covidvirus in vraag.
De betogers van het Capitool (na de ontkenning van het verlies van Trump in de presidentsverkiezing) of de ontkenning van de antivaxers zijn ingegeven door angst.
Leugens maken de mens tot slaaf van zijn angst?
Jezus daarentegen zegt: “De waarheid zal u vrijmaken.”
Waarheid heeft niet steeds hetzelfde ‘soortelijk gewicht. Soms berust ze op bevestiging van feiten, of op onderzoek, op eeuwenoude wijsheid, op het verzekeren van recht en orde of ze is ons geopenbaard.
De meest vanzelfsprekende vorm van waarheid is de feitelijke waarheid, die is gebaseerd op vaststellingen.
De analytische waarheid berust op de duiding van feiten, dit een tweede niveau van waarheid.
Analyse van feiten kan helpen om tot de waarheid te komen.
In Tv-programma’s als De Afspraak of Terzake worden feiten in een brede context geplaatst, verklaringen met elkaar verbonden.
Het is een zoeken naar de waarheidsvinding die je zelf aanzet om verder te zoeken, vrijblijvend in zekere zin.
Wetenschappelijke waarheid is niet vrijblijvend, maar is toch een voorlopige waarheid.
Als het onderzoek ernstig gebeurd is, komt de wetenschap tot een waarheid die gezagvol verworven is en die we moeten geloven, tot verder onderzoek het tegendeel bewijst.
Het is dus een voorlopige waarheid die een waarheidsgehalte bezit, eigen aan de wetenschap.
Van een totaal andere orde is de culturele waarheid. Ze heeft minder met waarheid te maken en meer culturele tradities. Ze is ook mee lokaal gekleurd.
De juridische waarheid zorgt dan weer voor de ordening van de samenleving. Zonder rechtsregels en wetten die voor iedereen gelden en waar zijn, zou het samenleven onmogelijk zijn.
De rechtsstaat zorgt voor zekerheid en gelijkheid, tegen alle willekeur in en onrecht in.
De juridische waarheid is dwingend, maar daarom nog niet altijd goed, juist of rechtvaardig.
Ze is altijd voorlopig namens het volk ontstaan en dient door de wetgevende macht telkens weer bijgesteld.
De wet kan dan ook nooit in de plaats komen van het geweten.
De morele waarheid is de waarheid van waarden en normen.
Ook deze waarden evolueren door de vooruitgang van de (mens)wetenschap en de filosofische reflexie erop.
De antwoorden op veel moeilijke en ethische vragen (vooral rond levensbegin en – einde) zijn verre van gemakkelijk en staan niet los van de manier waarop we denken over mens en samenleven, over het mysterie van leven en dood.
François Mitterrand: ‘Je kunt de grote vragen van het leven niet blijven ontwijken.”
De filosofie blijft zoeken naar De Waarheid, al blijft die haar ontsnappen.
Dat er een waarheid is boen de traceerbare waarheid brengt ons bij de geloofswaarheid.
Deze wordt ons geopenbaard in het Oude Verbond en door het leven en woord van Jezus.
Het Griekse woord voor waarheid aletheia leert ons dat waarheid die verstopt is moet zichtbaar worden.
Het Hebreeuwse woord emeth zegt ons dat wij erop kunnen vertrouwen. “De Waarheid zal u vrijmaken!”
Niemand kan je tot de geloofswaarheid verplichten. Je kunt ze alleen vinden door te geloven.
Wetenschappelijke waarheid en geloofswaarheid spreken elkaar niet tegen.
Nieuwe wetenschappelijke kennis kan het geloof uitzuiveren van bijgeloof en magie.
Wetenshap levert het antwoord op de hoevraag van leven en wereld;
het geloof daarentegen op de waaromvraag. Die waarheid zal ons vrijmaken!
Guido Debonnet
Zie ook bijlage A4pdf en bijlage A5pdf
