1. SAMENVATTEND OVERZICHT VAN HET ARTIKEL
Psychiater Dirk De Wachter is geen onbekende voor Adem¬tocht. Hij was in 2022 aan het woord. Sindsdien werd kanker bij hem vastgesteld. Hij blijft zijn beroep uitoefenen en ervaart het als zeer zinvol. Het geeft hem grote kracht. In Don Bosco Magazine van enkele maanden geleden had Tim Bex een interview met De Wachter dat hier grotendeels wordt overgenomen. De Wachter getuigt in elk contact over zijn belangrijke inspiratiebron filosoof Levinas. Van hem leert hij dat “goddelijkheid verschijnt in de blik van de zorgvragende ander” en dat “eerst de ander er is voor dat ge zelf zijt.”
De Wachter is sterk bekommerd om onze individualistische samenleving. “Ik ben pas vrij in het gelaat van de Ander.” Daarmee wordt de blik van het ego verlegd naar de ander, iets wat het Westen schijnt vergeten te zijn. Ons op de ikkigheid-gericht zijn is een vorm van egocentrisme dat het ‘dikke ik’ sterk in de verf zet en overtrekt.
De oorzaak van die trend heeft vooral te maken met onze materiële omstandigheden. Vroeger hing iedereen economisch van elkaar af om te kunnen overleven. Goede zaak, ware het niet dat de autonomie zo ver is doorgeslagen dat we menen de andere niet meer nodig te hebben. Meer nog, dat we de anderen kunnen vertrappelen om zelf te triomferen. De Wachter wil dan ook nadrukkelijk weer verbinding, het zorgzame en het barmhartige onder de aandacht brengen.
Of dat nog zal keren? De Wachter is geen cultuurpessimist, maar hij wil deze individualistische cultuur wel kritisch benaderen. Hij ziet bij jongeren die zich ecologisch engageren. Zelf is hij ervan overtuigd: ”We moeten ons blijven engageren“.
Psychiater zijn is zijn roeping. Niet ‘goddelijk’ ingekleurd zoals vroeger, maar hopelijk seculier ingekleurd doet hij wat zijn ooms-priester ooit deden. Zo verwachtte zijn moeder het ook van hem. De kerkelijke gelovigheid is hij wat ontgroeid, maar het christelijk gedragen zijn door barmhartigheid, medemenselijkheid en zorgzaamheid is gebleven. Of hij dan een soort nieuwe priester is? Eerder niet. Hij is door veel filosofen geïnspireerd, ook door de jood Levinas, maar bleef trouw aan zijn christelijke familiale achtergrond. Die christelijke opvoeding, samen met ‘rode en blauwe’ invloeden uit de familie ziet hij als rijkdom. De christelijke waarden – die soms ook in andere culturen terug te vinden zijn- weten te bewaren zonder ze wekelijks in de mis te horen, blijft een opgave.
Wat is dan de rol van het instituut Kerk? Ik ben daar geen expert in. Gaat de Kerk hier overleven? Het ‘grote’ verhaal’ lijkt verdwenen, veel ‘kleine verhalen’ dagen op en brengen maatschappelijke inzet mee. Zeker is dat het spirituele eigen is aan de mens. Op studentenkoten vind je meer Boeddhabeelden dan kruisbeelden. Mindfulness daagt overal op. Onder jongeren groeien veel verbanden van maatschappelijke inzet.
In mijn boek Vertroostingen uit 2022 schreef ik veel over mezelf. In mijn psychiatrische praktijk ben ik niet bang om iets van mezelf te tonen. Waarachtige verbinding ontstaat uit kwetsbaarheid. Zo durven anderen zich ook kwetsbaar tonen. In een tijd waarin ‘ikkigheid’ troef is, blijkt toch ook de nood aan spiritualiteit en het zorgende. “Het ‘kleine ‘goede is niet te vernietigen”, zegt Levinas. Dat stemt mij hoopvol.
In wat je zegt, besluit Tim Bex, voel ik jouw roeping. De Wachter bevestigt dat hij zijn beroep als zeer zinvol ervaart. Ondanks de miserie die hij er telkens weer ontmoet, is zijn werk een genade. Zorgen voor anderen (in welk beroep ook) is het mooiste dat je kan doen. Luisteren is een onvoorwaardelijke voorwaarde daartoe. Tim Bexs intussen overleden broer, ooit patiënt bij De Wachter, heeft zijn zorg aan den lijven mogen ervaren. Het gesprek met Dirk De Wachter heeft hem geïnspireerd, geëmotioneerd en gemotiveerd…
2. METHODISCHE SUGGESTIES
* De vier vragen ‘ter overweging’ kunnen zeker een persoonlijke dynamiek in de groep op gang brengen, op voorwaarde dat de deelnemers bereid zijn zich ‘kwetsbaar’ op te stellen. Neem er de nodige tijd voor.
* Als je in de mogelijkheid bent om een postcast over Dirk De Wachter te bekijken, dan kan ik dat alleen maar aanraden. Dat doe je dan best voor je de vragen doorneemt.
Een uitzending van ongeveer 25’ is een gesprek van De Wachter met Annemiek Schrijvers in het Nederlands programma De Verwondering onder de titel We moeten geluk niet nastreven.(heruitgezonden op 29 juni 2025). Zeker de moeite waard en geen verloren tijd. (CTRL+ klinken op de link hieronder)
Psychiater Dirk de Wachter: 'We moeten geluk niet nastreven' | KRO-NCRV
Je moet wel internetaansluiting hebben op je laptop.
Een ander – programma dat het bekijken waard is, is dit (19’). Vooral voor de gespreksleider/ster.als achtergrondinformatie:
FLORAVIA-YT-NL-SCRT1-SCG2M-H1-JD-V1
Over medemenselijkheid en de kunst van het mens-zijn | Dirk De Wachter | Buitenhof
* Bijlage 2 bevat het gebedsmoment.
* Onder nr. 3 vind je een kort artikel over hoe Levinas troost vond tijdens zijn ziekte in de filosofie van Levinas.
3 DIRK DE WACHTER HEEFT KANKER.
De Belgische verdrietdokter vond troost bij de filosofie van Emmanuel Levinas. ‘De hel, dat is het gebrek aan anderen.’ Uit Filosofie Magazine
In de zomer van 2021 kreeg Dirk De Wachter op een bankje in het Parijse Centre Pompidou last van hevige buikkrampen. Terug in België bleek hij uitgezaaide darmkanker te hebben. Ter behandeling moest De Wachter een heftige operatie en chemotherapie ondergaan. Zo veranderde de troostende psychiater plots in een zorgbehoevende patiënt.
Die ervaring heeft het denken van De Wachter niet ingrijpend veranderd, zegt hij zelf. ‘Een aantal opvattingen zijn zelfs bevestigd. Zo’n twintig jaar geleden heb ik al een keer een beroerte gehad, waarbij ik dacht dat ik doodging. Dus over de dood had ik al veel nagedacht. Ook ben ik voorzitter van het ethisch comité van het universitair psychiatrisch ziekenhuis in Leuven, waar vragen over euthanasie, dood en suïcide bij mij terechtkomen. De dood was mij als thema bekend, maar is nu wel een stuk dichterbij gekomen.’ Over zijn ervaringen met ziekte en troost schreef hij het boek Vertroostingen. Gewone woorden van Dirk De Wachter.
U vond troost in de filosofie, schrijft u. Hoe?
‘Het is niet zo dat ik op mijn ziekbed Levinas’ hoofdwerk Totaliteit en Oneindigheid ter hand nam en me dan beter voelde, zo gaat dat natuurlijk niet. Het is geen trucje in precaire omstandigheden. Maar het denken over de zin van het bestaan, en wat verstandige mensen daarover zeggen, geeft mij een soort kussen om op terug te vallen. In de bodemloosheid van het bestaan geeft dat houvast.’
De filosoof op wie u het meest teruggrijpt is Emmanuel Levinas, die over het ‘gelaat van de Ander’ schrijft. Waarom is zijn denken zo belangrijk voor u?
‘In bed op de intensive care lag ik in een heel technische omgeving: overal waar men in mijn lijf buizen kan steken, zaten buizen. En ook daar waar men geen buizen in kan steken. Men wordt daar eigenlijk een stuk vlees. Dat is akelig. Dat is de dood die nabij komt. Wat u dan terug in de werkelijkheid brengt, is het gelaat van de Ander. Een verpleegkundige die binnenkomt en vraagt: “Hoe gaat het met u?” Ik zeg dan: “Het gaat niet, het ligt.” Maar die blik, die belangstellende blik, maakt u weer aanwezig. Dat gaat ver voorbij het fysieke gezicht van de verpleegkundige.
4 GEBEDSMOMENT (dat ik laat aansluiten bij het begin van het Nieuwe Jaar)
4.1 Lied Z.J. 530 Zo vriendelijk en veilig
Melodie op https://www.youtube.com/watch?v=lrAOoI9NPuE
Of door te klikken op onderstaande link:
Zo vriendelijk en veilig als het licht,
zoals een mantel om mij heen geslagen,
zo is mijn God, ik zoek zijn aangezicht.
Ik roep zijn naam, bestorm Hem met mijn vragen.
Dat Hij mij maakt, dat Hij mijn wezen richt.
Wil mij behoeden en op handen dragen.
Want waar ben ik, als Gij niet wijd en zijd
waakt over mij en over al mijn gangen.
Wie zou ik worden, waart Gij niet bereid
om als ik val, mij telkens op te vangen.
Ik leef niet echt, als Gij niet met mij zijt.
Ik moet in lief en leed naar u verlangen.
Spreek Gij het woord dat mij vertroosting geeft,
dat mij bevrijdt en opneemt in uw vrede.
Ontsteek die vreugde die geen einde heeft,
wil al uw liefde aan uw zoon besteden.
Wees Gij vandaag mijn brood, zowaar Gij leeft.
Gij zijt toch zelf de ziel van mijn gebeden.
4.2 Lezing uit de Schrift: Numeri 6, 22-27
Uit het boek Numeri.
De Heer sprak tot Mozes:
“Zeg aan Aäron en zijn zonen
Als gij de Israëlieten zegent
doe het dan met deze woorden:
Moge de Heer u zegenen en u behoeden!
Moge de Heer de glans van zijn gelaat over u spreiden
en u genadig zijn!
Moge de Heer zijn gelaat naar u keren en u vrede schenken!
Als zij zo mijn naam over de Israëlieten uitspreken
zal Ik hen zegenen.”
Woord van de Heer.
4.3 Gebed om Gods zegen naar Fr. Cromphout, In onze eigen taal, p. 41
De jaren ons gegeven,
tijd van leven,
van werk en spel,
van succes en mislukking,
alles wat voorbij is,
de mens die we geworden zijn:
zegen dat alles, God,
zegen lief en leed.
De jaren die nog komen,
het nieuwe, het onbekende,
dat we verlangen en vrezen,
de mens die we hopen te worden:
zegen dat alles, God,
dat we het huis van onze toekomst
bouwen op de rots die Gij zijt
waarin allen een plaats hebben
die ons dierbaar zijn...
De tijd van nu, déze dag
tussen gisteren en morgen,
dit nuchtere nu, de taak,
verveling misschien en tegenzin,
de mens die we nu zijn:
zegen dat alles, God,
dat we in het komende jaar
tevreden kunnen zijn
met deze
en alle doodgewone dagen.
Afsluitend gebed (samen)
Gij die luistert naar onze gebeden
en beter dan wij weet wat ons tot heil strekt,
verhoor ons.
Leer ons luisteren naar wat Gij ons
langs zoveel verschillende kanalen wilt openbaren.
Dat vragen wij U door Jezus, uw Woord
dat mens onder mensen is geworden. Amen
.
4.4. Afsluitend lied Z. J. 585 Dankt, dankt nu allen God….
Ofwel het luisterlied van Paul van Vliet “ Ik drink op de mensen die…” (ook op internet te vinden: uitvoering en tekst).
https://www.youtube.com/watch?v=PTM-BgFJudI
Ofwel ZJ 585 Dankt, dankt nu allen God
https://www.youtube.com/watch?v=uj6yDkATvCY
Dankt, dankt nu allen God met hart en mond en handen,
die grote dingen doet hier en in alle landen,
die ons van kindsbeen aan, ja, van de moederschoot,
zijn vaderlijke hand en trouwe liefde bood.
Die eeuwig rijke God moge ons reeds in dit leven
een vrij en vrolijk hart en milde vrede geven.
Die uit genade ons behoudt te allen tijd,
is hier en overal een helper die bevrijdt.
Lof, eer en prijs zij God die troont in 't licht daarboven.
Hem, Vader, Zoon en Geest moet heel de schepping loven.
Van Hem, de ene Heer, gaf het verleden blijk,
het heden zingt zijn eer, de toekomst is zijn rijk.
Ik drink op de mensen (Paul van Vliet)
Ik drink op de mensen
Die bergen verzetten
Die door blijven gaan
met hun kop in de wind
Ik drink op de mensen
Die met vallen en opstaan
Blijven geloven
Met het geloof van een kind
Ik drink op de mensen
Die dingen beginnen
Waar niemand van weet wat de afloop zal zijn
Ik drink op de mensen
Van wagen en winnen
Die niet willen weten van water in wijn
Ik drink op de mensen
Die blijven vertrouwen
Die van te voren niet vragen
‘Voor hoeveel’ en ‘waarom’
Ik drink op de mensen
Die door blijven douwen
Van doe het maar wel
En kijk maar niet om
Ik drink op de mensen
Die alles verloren
Die weg zijn gezakt
En zijn ondergegaan.
Ik drink op de mensen
Die terug bleven vechten
En daarna herboren
Weer op zijn gestaan
Ik drink op het beste
Van vandaag en van morgen
Ik drink op het mooiste waar ik van hou
Ik drink op het maximum
Wat er nog in zit
In vandaag en in morgen
In mij en in jou!
Aan- en opmerkingen aan guido.debonnet@skynet.be
Bijlage 1 (pdfA4 en pdfA5)
Bijlage 2 (pdfA4 en pdfA5)
