Samenvattend overzicht van het artikel
(Is iets uitgebreider geworden om beter de ‘rode lijn’ in de tekst te vinden.)
Dit hebben we ooit gehoord of gelezen: ‘God is overal’ (Catechismus). ‘God ziet mij, hier vloekt men niet.’ ‘God is een teddybeer.
Ontstaan van religie
Karin Armstrong schrijft dat het ontstaan van religie te situeren is in de tijd dat mensen kunstwerken begonnen te maken. De Leeuwmens (zie afbeelding), 40 000 jaar oud, zou de oudste religieuze voorstelling zijn. Het leven van de oermens is gevaarlijk. Door over dit beeld te wrijven en het te vereren, komt de oermens in contact met iets heiligs, iets goddelijks.
Verbod op het maken van beelden
Wanneer de mens aan landbouw gaat doen en de leefomstandigheden veranderen wordt het schrift uitgevonden. Kleine tekeningetjes op kleitabletten. In de Hebreeuwse Bijbel wordt God geen talisman of fetisj, maar uit woorden blijkt dat hij een persoon is die zich bekend maakt en de mens ter verantwoording roept. Je mag hem geen naam geven en geen beeld van hem maken. Aan Abraham maakt hij zich bekend: laat je zekerheden los. Later: Trek weg uit de verdrukkende slavernij van Egypte. Hij zal er voor je zijn. Zo mocht ook Ruth ervaren.
Maar wie is God dan?
God kan je niet lokaliseren of hem tot iets dwingen. Hij is er gewoon en spreekt door zijn profeten. Jesaja geeft in een beeld aan (‘wolf en lam liggen samen’) dat hij paradoxaal ànders aanwezig is bij de mensen dan wij hem voorstellen. Pas in Jezus zullen wij dat begrijpen. Jezus is hét beeld van God.
Bij het gevecht tussen aartsvader Jacob met de Engel (zie afbeelding) wordt duidelijk dat in de ontmoeting met God de mens zich uiteindelijk gewonnen moet geven. Die minne-strijd (volgens mystici) gaat in tegen de zelfbeschikking van de hedendaagse mens.
Godsbeelden zijn als kunstwerken
Het diepste van de mens is de huid. Daar wordt hij de werkelijkheid gewaar. Via kunst (schilderij, gedicht, muziek…) wordt de mens aangeraakt voor Diegene die zich openbaart. Wat verborgen is, wordt in een kunstwerk geopenbaard. Ruusbroec: we kunnen in een beeld/kunstwerk God ‘aenstaren en doresien’.
Een godsvoorstelling kan weerstand oproepen. Zo het Lam Gods van Van Eyck dat ons heel indringend aankijkt en dat ons aanspreekt op onze ver-antwoord-elijkheid. Bijbelse teksten en verhalen zijn soms moeilijk te begrijpen. Ezra heeft het er moeilijk mee. De interpretatie van de tekst vraagt steeds verder nadenken: het is een proces dat nooit eindigt. Bijbelse teksten kunnen maar leven door interpretatie.
Institutionalisering
Met de uitbreiding van het christendom wordt ‘Gods mysterie met de mens’ ingepakt, gedefinieerd en zelfs juridisch geregeld.(M.a.w. wat dus allereerst ervaring was verstold tot formules en regels). Wanneer sinds de 19de eeuw wetenschap en techniek zich verder uitbreiden en mensen mondiger worden, wordt het duidelijker dat sommige godsbeelden haaks staan op wat evident geworden is. God kan niet de Grote Genezer zijn die zoals een medicijn of een chirurg ingrijpt. Toch kunnen we het vertrouwen in God blijven bewaren, omdat Hij bij ieder - en zeker bij de zieke mens - betrokken blijft. Een beter beeld voor die werkelijkheid is misschien God als de Grote Vriend.
Evolutie van godsbeelden bij vrouwen
De auteur heeft rond 2000 een bevraging gehouden bij 47 katholiek opgevoede oudere vrouwen. Ze groeiden op met het beeld van een statisch almachtige God-Vader, buiten en boven hen. Velen ervoeren die God als een ‘controlepost’ die angst- en schuldgevoelens bezorgde. Voor anderen was Hij eerder vriendelijk en bezorgde Hij houvast en troost.
Na 1950 komt dit godsbeeld onder druk te staan van de veranderende cultuur: meer ontwikkeling, meer een eigen beroep, meer verantwoordelijkheid o.a. ook voor gezinsplanning. Wie God als controlerend ervoer, komt er tegen in opstand. Ook de vriendelijke God wordt als betuttelend ervaren. Bij velen wordt de godsvoorstelling dynamischer. Sommigen ervaren God met een ‘hart’ (cf. H. Hartbeeld) die haar in de armen sluit bij zware ziekte. Een vrouw die thuis vernederd en geslagen wordt, vindt troost in de gekruisigde Christus. Als ze weg gaat bij haar man, zal ze zich evenwel niet in die slachtofferrol installeren. Ze wordt een vrije, geëngageerde vouw. Dus vooral in crisissen komen godsbeelden onder druk te staan. De moderne, maakbare mens maakt zich los van een God die troostend is bij pijn en lijden.
Veel protest is er tegen het dominante, mannelijke beeld van God als vader. Omdat het eigen beeld als vrouw en moeder onduidelijker geworden, komen zij niet tot een vrouwelijke of moederlijke God. Ze identificeren zich niet met hun eigen moeders die vroom en volgzaam waren, heel afwijzend tegenover lichamelijkheid en seksualiteit. Ze willen geen betuttelende moeder worden, maar laten hun kinderen eerder los. Veel vrouwen laten het beeld van een persoonlijke God los, maar kiezen voor God als een verbindende kracht, een licht, inspiratie… Ze spreken ook moeilijk over geloof met hun kinderen.
Besluit
Lees de tekst die je onder ‘besluit’ vindt. De rode lijn in de tekst wordt erin samen-gevat en de laatste paragraaf opent op de vragen.
Methodische aanwijzingen
* De eerste vraag zal wat stille tijd vergen zodat iedereen erover kan nadenken en er iets over opschrijven om dan uit te wisselen. Ook voor de tweede en de derde vraag geldt dit zeker. De uitwisseling erover wordt zeker boeiend!
* Voor een andere, heel persoonlijke en creatieve mogelijkheid: zie bijlage 2 waarin ik een selectie van gedichten die over God handelen heb samengebracht. Ik deed mijn keuze in de eerste 4 blz. Déze keuze van 9 teksten kan dus op 4 blz. worden afgedrukt. Maar vanaf blz. 5 nam ik nog andere gedichten op. Zo kan je zelf eventueel gedichten uit mijn' keuze’ vervangen door gedichten die volgen vanaf blz. 5 en waarmee je zou willen werken. Iedere deelnemer dien uiteraard te beschikken over de tekst. Best beperken tot maximum 4 blz.
►► Werkwijze met deze gedichten: Je neemt een kwartier de tijd om elk persoonlijk in stilte de gedichten te laten lezen. Je vraagt elke deelnemer naar zijn/haar voorkeurgedicht en waarom. Kan een boeiende uitwisseling worden waaruit de geliefde godsvoorstelling zeker zal blijken!
Guido Debonnet
Zie ook notities
bijlage 1 (pdf A4), bijlage 1 (pdf A5)
bijlage 2 (pdf A4), bijlage 2 (pdf A5)
bijlage 3: God is gratis, Herman Van Veen
