A-cyclus eerste zondag van de veertigdagentijd

COMMENTAAR BIJ DE ZONDAGSLEZINGEN

Jean Bastiaens

Staande blijven in de beproeving

We vieren vandaag de eerste zondag in de veertigdagentijd. Deze periode begint met Aswoensdag en loopt door tot en met Palmzondag. Daarna begint de Goede Week. De liturgie kleurt paars: het is een tijd van inkeer, dat wil zeggen van ‘bidden, vasten en aalmoezen geven’, de drie pijlers waarover Jezus ons in de Bergrede heeft gesproken. Natuurlijk geldt die drievoudige opdracht ook buiten de veertigdagentijd, maar nu wordt alles intenser beleefd. Waarom? Omdat we samen met Jezus op weg gaan naar Jeruzalem. In Jeruzalem, de stad van de vrede, zal Jezus met ons Pasen houden. Hij zal zijn leven geven voor ons, als een paaslam, om ons te bevrijden uit de macht van dood en slavernij. En Hij zal dit alleen maar kunnen door de dood niet te ontwijken, maar er doorheen te gaan. Zijn exodus zal ons vrede brengen, herboren leven (tweede lezing)!

De lezingen van deze zondag zijn buitengewoon rijk. We moeten geen schrik hebben voor een wat langere Woorddienst: wanneer de lectoren goed voorbereid voor de dag treden, zullen we gevoed worden met kostbare spijs. Zowel in de eerste lezing als in het evangelie is er sprake van een ‘beproever’, hetzij in de gedaante van een slang, hetzij in de gedaante van de ‘diabolos’ – dat wil zeggen ‘hij die aanklaagt en tweedracht zaait’.

De eerste lezing verplaatst ons naar het begin. GOD boetseert de mens en plaatst hem in de tuin in Eden. Hij mag van alle bomen eten, behalve van de boom des levens en van de boom van de kennis van goed en kwaad. Maar de mens is alleen en krijgt daarom een ‘tegenover’, en zo zijn sinds het begin man en vrouw op elkaar aangewezen. Dan verschijnt de slang op het toneel, de sluwste van alle levende wezens. De slang heeft er weet van dat GOD alleen de man heeft aangesproken over het gebod, die het heeft doorgegeven aan de vrouw. En dus richt hij zich tot de vrouw: ‘Is het waar dat je hier van geen enkele boom in de tuin mag eten?’ Als verdraaiing van zaken kan dat tellen. Dan vertelt de vrouw wat zij gehoord heeft: wie eet van de boom des levens zal sterven. Dan doet de slang waartoe hij gekomen is: hij stelt GOD voor als degene die de mens iets misgunt. Hij verandert het godsbeeld. De slang houdt de vrouw de ultieme zinsbegoocheling voor: wie van deze vrucht eet, wordt ook zelf ‘GOD’ door de kennis van goed en kwaad. En wanneer de vrouw en de man gegeten hebben, ontdekken zij dat ze naakt zijn: nu schamen ze zich voor hun lichamelijk en seksueel verschil, de ambiguïteit doet haar intrede. Het besef van goed en kwaad – en de daarbij behorende keuzemogelijkheden – nestelt zich in de geest van de mens. Het leven in de tuin is niet langer houdbaar.

In de evangelielezing bevinden we ons niet in een idyllische tuin, maar in de woestijn. In de voorafgaande scène was Jezus gedoopt. Bij die doop had hij de Geest ontvangen. En de Stem uit de hemel had Hem aangewezen als ‘de geliefde Zoon’. Diezelfde Geest drijft Hem nu de woestijn in om door de ‘aanklager’ op de proef gesteld te worden. Jezus vast gedurende veertig dagen. Hij denkt na over zijn opdracht, over wat het betekent om de ‘geliefde Zoon’ te zijn. Maar Hij krijgt ook honger. En juist op dat moment verschijnt satan, de sluwste onder de levenden. Het gesprek tussen Jezus en satan gaat over dat zoonschap. Ook hier wil de tegenstrever het godsbeeld verdraaien: als Jezus werkelijk is aangewezen als ‘Zoon van GOD’, dan zal Hij geen moeite hebben om die woestijnstenen in kostbaar brood te veranderen. En als Jezus werkelijk de geliefde Zoon is, dan zal Hij zich toch zeker wel van het hoogste van de tempel – plaats van Gods inwoning! – durven gooien? Jezus plooit niet. Hij houdt stand en houdt zijn hongergevoel in bedwang. Hoe doet Hij dat? Door zijn diepe vertrouwdheid met de Schriften. Want ook dáár klinkt de Stem uit de hemel. En die Stem heeft gezegd dat een mens niet leeft van brood alleen, maar ‘van elk woord dat komt uit de mond van GOD’. De Tora is een reisgids voor het leven, en in oorsprong was het een reisgids voor een volk dat veertig jaren door de woestijn trok.

Satan heeft nog een ultiem wapen: als Jezus dan geen mirakelman wil zijn die stenen in brood verandert, en als Hij dan geen held wil zijn die kan stunten, dan is Hij misschien wel gevoelig voor de aanlokkelijkheid van de echte macht. ‘Heel de wereld ligt in je hand… als Je mij aanbidt en vereert’, zegt satan. Maar hiermee heeft satan zichzelf ontmaskerd: hij misgunt Jezus het Zoonschap, en wil van Hem een ‘zoon van satan’ maken. Opnieuw houdt Jezus stand, dankzij de Tora (Deuteronomium 6,13). Satan heeft geen tweedracht kunnen zaaien in het hart van Jezus, en druipt af. Nu is Jezus klaar om aan zijn openbaar optreden te beginnen! Slang of satan hebben niet langer het laatste woord.

Printvriendelijke versie van de lezingen en het commentaar