Op zaterdag 26 oktober 2024 organiseerde de Diocesane Werkgroep Bijbel van bisdom Antwerpen in samenwerking met de Vlaamse Bijbelstichting een studiedag over de bedevaartspsalmen in de Bijbel (Psalm 120-134). Eerst kwam Mgr. Bonny spreken over het jubeljaar dat op 24 december plechtig van start gaat met het openen van de heilige deur in de Sint Pieters basiliek. Voor dat jubeljaar werd een bul gepubliceerd: Spes non confundit: ‘De hoop zal niet worden beschaamd’ (citaat uit Romeinen 5,5). Het jubeljaar vraagt om een spiritualiteit van ‘op weg gaan’, en dat kan velerlei vormen aannemen: de stilte opzoeken, oases van kunst creëren, de band met de schepping versterken, een bedevaart ondernemen... Het sacrament van de verzoening wordt sterk aanbevolen als een genadevol moment van heling en vernieuwing. We kunnen, aldus de bul, in dit jaar nog meer dan anders aandacht geven aan de jongeren onder ons en open staan voor datgene dat bij hen enthousiasme opwekt. Verder kunnen we ons met een hoopvol gebaar richten tot mensen die zich in een isolement bevinden, door ziekte bijvoorbeeld. In het bisdom Antwerpen zullen er, aldus de bisschop, ‘plaatsen van hoop’ worden aangeduid.
‘De weg’ in Tora, Profeten en Geschriften
Na de inleiding van de bisschop werd het thema van ‘de weg’ verkend in Tora, Profeten en Geschriften. De focus lag op de spanningsboog die begint bij de roeping van Abraham (‘Trek weg!’) en die eindigt op de allerlaatste bladzijde van de Joodse Bijbel en in het bijzonder in het allerlaatste vers: ‘Wie onder u behoort tot het volk van de HEER? Hij trekke op!’ (2 Kronieken 36,23) Ook in de verhaalcyclus van Abraham wordt een boog gespannen, vanaf hoofdstuk 12 (“Trek weg ‘bij jezelf vandaan’ of ‘ten behoeve van jezelf’”) tot in hoofdstuk 22 (‘Trek weg naar het land van de Moria – om daar je veelgeliefde zoon, Isaak, op te dragen’). Op weg gaan betekent ook altijd de bereidheid om de beproevingen die onderweg opduiken te doorstaan. Abraham is daarbij ons grote voorbeeld. In de Joodse traditie wordt zijn weg (van Genesis 12 tot en met Genesis 22) gekarakteriseerd als ‘de weg van de tien beproevingen’. Ook Isaak, Jakob en het volk dat leeft in Egypte moeten een weg gaan die heel wat van hen zal eisen. Maar de gebeden voor onderweg – de psalmen – laten verstaan: ‘Wie zaait in tranen, zal oogsten in vreugde!’ (Psalm 126 vers 6) De psalmen zijn bij uitstek onze gebeden tijdens de duur van het jubeljaar!
’De weg’ in het psalmenboek als geheel
Vanwege het belang van de psalmen hebben we het thema van ‘de weg’ in het psalmenboek als geheel willen beklemtonen. We lazen Psalm 1, waar ons ‘de twee wegen’ worden voorgehouden. Het vraagt onderscheiding om te kiezen voor de weg die geen oppervlakkige maar duurzame vreugde brengt. Wie de weg van de Tora kiest, zal zijn als ‘een boom geplant aan stromend water’ (Psalm 1,3). Wie zich echter van de Tora – gids voor het goede leven in het land waar God koning is – afwendt, kiest voor een weg die uiteindelijk dood zal blijken te lopen. Ook Psalm 23 biedt troost en perspectief aan iedereen die de moeite neemt om het bekende te verlaten: ‘Al gaat mijn weg door een donker dal, ik vrees geen gevaar, want U bent bij mij!’ (vers 4). In de kleine gespreksgroepen hebben we ons daarna gebogen over psalm 95, dikwijls gebeden in het morgenuur. In de psalm horen we de uitnodiging om ‘te naderen tot God’ met ‘liederen en gejuich’, want God is een ‘machtige Schepper’. De pelgrims beantwoorden de oproep met de verbondsformule: ‘ja, laten we (de tempel) binnengaan, want Hij is onze God en wij zijn het volk dat Hij hoedt’ (vers 7). Meteen daarna klinkt er een profetische stem: ‘Luister dan ook naar zijn stem! Wees niet halsstarrig, zoals het volk, destijds, in de woestijn…’. Godsdienst is een mooie zaak, maar behoeft altijd een kritische stem. Dat stemt overeen met het wezen van de Bijbel: de Bijbel is profetie, en vertolkt een stem ‘die van de overkant’ komt en die ons bevraagt en op weg zet.
‘De weg’ in het oudste evangelie
Na de middagpauze hebben we een korte uitstap gemaakt naar ‘de weg’ in het oudste evangelie, het Marcusevangelie. Dat evangelie is een en al dynamiek, vanaf het ‘begin’ – het woord waarmee het allereerste vers begint – tot het ‘open einde’. Dat open einde is het slot van Marcus 16 vers 8: de vrouwen hebben het bericht van de ‘jongeman in het witte (doop?)kleed’ gehoord dat Jezus verrezen is en hen voorgaat naar Galilea. Ze moeten weer ‘op weg’ gaan, samen met de andere leerlingen. De vrouwen zijn letterlijk stom-verbaasd, ze kunnen niets uitbrengen – anderen moeten het overnemen. Zijn die anderen niet de catechumenen die in de paasnacht het witte kleed krijgen aangereikt?
De bedevaartspsalmen: 120-134
De laatste inleiding van de studiedag ging over de kleine collectie bedevaartpsalmen: psalm 120 tot en met 134. We verkenden de samenhang van deze groep psalmen, onder andere aan de hand van een indeling van de hand van Karel Deurloo: hij onderscheidt drie reeksen die telkens beginnen met een psalm dat er ‘genoeg’ geleden is. De tweede en derde reeks eindigen in Sion, de plek waar ‘zegen en vrede’ over de pelgrims komt. In de kleine groepen werden vervolgens enkele van de bedevaartspsalmen dieper verkend, waarbij telkens de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV21) vergeleken werd met de vertaling van de Naardense Bijbel, zodat de vraag naar de betekenis verbreed werd. Aan het slot van de dag werd nog eens psalm 133 gezongen: ‘Hine matov…’: ‘Zie hoe goed het is, hoe heerlijk om als broeders en zusters samen te zijn!’
Met deze studiedag hebben we het komende jubeljaar – dat ook altijd een sociale dimensie heeft! – enigszins voorbereid. We zijn vertrokken met een lied op de lippen en met de blijde overtuiging dat samen lezen in onze Heilige Schrift werkelijk een bron van leven is.
Wie op de hoogte wenst te blijven van toekomstige Bijbelse vormingen in bisdom Antwerpen, kan een bericht sturen naar david.godecharle@bisdomantwerpen.be.
241026 - Diocesane Werkgroep Bijbel
David Godecharle, Rik Hoet, Jean Bastiaens
