Vier sectoren
Heel concreet betekent deze vermaatschappelijking van de zorg dat mensen zo kort mogelijk opgenomen worden in een ziekenhuis en zoveel mogelijk in de woonsituatie verzorgd en begeleid worden. Meer en meer mensen zijn thuis chronisch ziek of worden thuis palliatief begeleid. Ook in de geestelijke gezondheidszorg wordt opname zo kort mogelijk gehouden of vermeden en verschuift het accent naar ambulante en mobiele zorg en een vorm van begeleid wonen thuis of in kleinschalige initiatieven. Heel wat initiatieven zijn ontwikkeld om mensen op leeftijd zo lang mogelijk thuis te laten wonen, met mantelzorg en professionele zorg. Allerlei tussenvormen verschijnen in de ouderenzorg, zoals serviceflats, dagcentra, kort verblijf, kangoeroewoningen of intergenerationele woonprojecten zoals bijvoorbeeld ‘Bijgaardenhof’ in Groot-Bijgaarden. Ondersteuning in zelfstandig leven in de gemeenschap met hulp van het eigen sociale netwerk of in kleinschalige initiatieven in de gemeenschap is ook het streefdoel in de zorg voor mensen met een beperking. De nadruk ligt op inclusie en participatie in de samenleving. Maar ook binnen de woonzorgcentra en de zorgvoorzieningen is er de sterke tendens om zich niet langer als een eiland te zien, maar als deel van de samenleving, met de deuren open. Ook hun bewoners maken deel uit van de samenleving en moeten kunnen (blijven) participeren.
Deze verschuivingen zorgen voor concrete vragen zowel bij pastores in de zorg (en hun directies) als binnen parochies.
Verschuivingen in zorgpastoraal
Pastores in de zorg staan voor de uitdaging dat pastoraal binnen de zorgnetwerken geherpositioneerd zal moeten worden [1]. Als zorg een kwestie van netwerken, zorgpaden en schakels wordt, hoe kan pastorale en spirituele zorg dan verzekerd worden? Er zal creatief moeten bekeken worden hoe de zorgpastoraal van de toekomst er uit zal kunnen zien in deze wijzigende context, waar voorzieningen niet langer op zichzelf staande entiteiten zijn maar in netwerken – in een breder zorgcontinuüm – aan elkaar geschakeld worden. Communicatie en informatie-deling tussen de verschillende schakels zal onmisbaar worden. Doordat de plaats waar de zorg geboden wordt deels verschuift naar de eigen (assistentie)woning, de thuiszorgondersteunende voorziening of het woonzorgcentrum en door het creëren van lokale zorgnetwerken waarin de verschillende zorgvormen samen voor integrale en geïntegreerde zorg instaan, zal meer wisselwerking ontstaan tussen de verschillende zorgactoren en onder meer de lokale (parochie)gemeenschap. Om in deze wijzigende context een antwoord te bieden op de pastorale en spirituele noden van mensen dient zich meer samenwerking aan. Dit vraagt om herpositionering van de pastorale zorgverlening en implementering van de visie op netwerkzorg, ook op dit terrein.
De zorg van zorgpastores voor de mensen waarmee ze even op stap mochten gaan, stopt niet bruusk aan de buitendeuren. Zij zijn op zoek naar verbinding met hen die die zorg overnemen. Voor mensen die na een korte opname en korte pastorale begeleiding terug naar huis gaan, stellen zij zich bijvoorbeeld concreet de vraag hoe de brug gemaakt kan worden met de territoriale pastoraal. Pastores in de zorg hebben de laatste decennia in hun professioneel bezig zijn een expertise opgebouwd in het pastoraal begeleiden van mensen die acuut of chronisch ziek en/of beperkt zijn. Zij zien het dan ook als een belangrijke uitdaging te zoeken naar manieren waarop dergelijke expertise beschikbaar kan gesteld worden voor zij die thuis verdere zorg krijgen via thuiszorg, ambulante diensten of mobiele teams, maar ook voor vrijwilligers bij Samana en parochie. Pastores blijven uiteraard binnen de voorzieningen mee zorg dragen voor de verbinding tussen gelovigen en hun parochie, maar moeten ook daarvoor hun weg vinden in de nieuwe parochies.
Uitdagingen voor parochies en territoriale pastoraal
Voor parochies en voor territoriale pastoraal is er een dubbele uitdaging.
Aan de ene kant worden we uitgedaagd betrokken aandacht te hebben voor hen die na een korte opname thuis verdere zorgen krijgen en voor hen die ondanks beperkingen of ziekte aangemoedigd worden zelfredzaam te zijn en een zinvolle plek in de samenleving op te nemen.
Aan de andere kant is er de uitdaging om de beweging naar buiten toe van woonzorgcentra en zorgvoorzieningen voor mensen met een beperking te verwelkomen en eraan bij te dragen. Wat dit laatste betreft zet de volgende uitspraak van de gevangenispastor in Wortel aan het denken:
‘Kerk’ en ‘katholiek geloven’ wordt traditiegetrouw en cultureel hoofdzakelijk territoriaal ingevuld. De andere ‘aanwezigheden’ ziét of ként men vanuit territoriale hoek niet of nauwelijks, tenzij utilitair (bv. catechesejongeren die een palliatieve dienst bezoeken) of privé-pastoraal (toedienen van de laatste sacramenten aan een zieke, het vieren van een eucharistie in een instelling die de pastoor kent, …).
Ook gelovigen die in voorzieningen wonen behoren tot de lokale gemeenschap van gelovigen. De uitdaging voor parochies is om in samenwerking met voorzieningen deze aanwezigheid tot een verbondenheid te maken die het louter territoriale en utilitaire overstijgt.
[1] Peter Degadt, lezing 'Zorg voor de toekomst = netwerkzorg' (2015)
