Grootseminarie Brugge

Stadsgezicht Amsterdam © Bibliotheek Grootseminarie

Beschrijvinghe der wijdt-vermaarde Koop-stadt Amstelredam

icon-icon-artikel

Gepubliceerd op dinsdag 1 juli 2025 - 16:26

De bibliotheek van het Grootseminarie heeft een rijke historische collectie. Elke maand stellen we een parel hieruit voor.

Geschreven door Bart Compernol, bibliothecaris van het Grootseminarie

“Hy die belust op uytgelese wond’ren

U keurigh oogh soo selden kunt voldoen.

Hier kuntge u geest met lekkernyen voên,

Nu Fokkens doet de wereld overdond’ren,

Den roem van Amsterdam, een stadt

Vol weelde, en overvloet, die ’t al in zich bevat”

De vakantie is begonnen en velen zijn al met hun gedachten in verre landen. Maar ook dichter bij huis is er heel wat te zien en te beleven. Een city-trip naar Amsterdam bijvoorbeeld. Ook in de zeventiende eeuw waren er al stadsgidsjes met de geschiedenis en de belangrijkste bezienswaardigheden.

Het eerste boekje over Amsterdam werd in 1611 uitgegeven door de Harderwijkse professor Johannes Isacius Pontanus in het Latijn en in 1614 in het Nederlands vertaald. Vervolgens duurde het een kleine 50 jaar voor de Groningse blijspeldichter Melchior Fokkens in 1662 “Beschrijvinghe der wijdt-vermaarde Koop-stadt Amstelredam” liet uitgeven bij Marcus Willemsz. Doornik. Deze uitgave werd meteen de boekuitgevers Abraham en Jan De Wees overgenomen. In 1664 kwamen vervolgens bij de reeds genoemde Doornik nog drie uitgaven over Amsterdam en zijn geschiedenis uit.

Boeken werden gewoonlijk gedrukt na een overeenkomst tussen auteur en drukker. De auteur kreeg soms een eenmalige betaling en de drukker/uitgever de inkomsten van de verkoop. Er kwamen echter ook wel roofdrukken voor. Dat zijn nadrukken die geen toestemming hadden verkregen van de oorspronkelijke auteur of uitgever. Een veel gebruikte beschermingsmaatregel was het uitvaardigen van een privilege door de gezaghebbende autoriteiten, zodat slechts één drukker het recht had om bepaalde werken uit te geven onder zijn naam.

Lees verder onder de afbeelding

Titelpagina © Bibliotheek Grootseminarie

Onze collectie herbergt zowel een editie van Abraham en Jan De Wees als van Marcus Willemsz. Doornik. Beide zijn rijkelijk met gravures geïllustreerd. Ironisch genoeg staat in het boekje uitgegeven door De Wees dat enkel de uitgaves door Doornik als de echte mogen beschouwd worden: “De heeren en boek-verkoopers, en alle andere gelieven te weten, alzoo wy verstaan, dat zeker snoode broddelaar, nakladder of uytzuyper, heeft nagedrukt onze beschrijvinge van Amstelredam, zoo ruw en ongeschaaft als wy die eerst onder de druckpersse hadden gebracht. … Zo kenne ik dan gene voor mijne exemplaren als die by Markus Willemsz. Doornik tot Amsterdam gedrukt zijn, daar de rechte verbeterde te bekomen zijn. M. Fokkens”

Een leuke anekdote is dat het boekje uitgegeven door Jan de Wees een aantekening heeft op de titelpagina: “ad usum fr. Anthonii De Blende R.D. 1719”. Het behoorde dus toe aan de bibliofiele monnik van de Duinenabdij, Antoon De Blende. In 1719 was hij hofmeester van de abdijhoeve Ten Bogaerde in Veurne-Koksijde, die de abdij in eigen beheer had. Hij werd uiteindelijk in 1734 verkozen tot eenenvijftigste abt van de Duinenabdij. Hij overleed in 1744.

Na navraag bij Jan Van Acker van het Abdijmuseum Ten Duinen blijkt dat De Blende in 1725 een omvangrijke persoonlijke bibliotheek bezat. Jan wist ons te vertellen dat De Blende nog twee andere stadsgidsen van Amsterdam bezat. Dat hij een voorliefde had voor de stad Amsterdam kunnen we hier niet uit opmaken, want uit zijn collectie blijkt een algemene interesse in geografie, reisverhalen en verre landen en culturen. Een catalogus van de boeken in zijn bibliotheek wordt bewaard in ons archief, in die catalogus schreef De Blende zelf voor elk boek een korte inhoud, zoals voor het boek van dit artikel, te zien op de foto hieronder.

Lees verder onder de afbeelding

Handschriften, 165/90, f. 29. Hier beschrijft De Blende de korte inhoud van het boek © Jan Van Acker

Opvallend is hoeveel van de gebouwen op de gravures vandaag nog steeds bestaan: het stadhuis, de nieuwe kerk, de oude kerk, de Zuiderkerk, de Westerkerk, de Noorderkerk, het huis van Trip en ’s Lands Magazijn, dat nu het scheepvaartmuseum is. De Nieuwezijdskapel, het diaconie weeshuis en de legendarische beurs van Amsterdam daarentegen bestaan niet meer, maar kunnen dankzij dit boekje toch nog bewonderd worden.

Meer uit de collectie?

Ben je nieuwsgierig geworden naar welke schatten zich nog meer schuilhouden in onze collectie? Ga dan zeker eens grasduinen in onze catalogus op https://gsb.limo.libis.be/ op thema, trefwoord of titel.

Bekijk de hele collectie artikels hier.