Deze tekst is de vierde en laatste aflevering van een serie over de restauratie van de vaandels in de St.-Eligiuskerk van Kruishoutem.
Vaandel van het Genootschap van de H. Franciscus Xaverius.
Het genootschap werd in 1840 in Frankrijk door een Jezuïet gesticht. In 1853 waren er reeds vertakkingen naar Brussel en in 1857 werd het eerst genootschap in Oost-Vlaanderen gesticht. De bisschop benoemde pater Van der Stappen tot algemeen bestuurder der Oost-Vlaamse Xaverianen in 1861. Het was deze man die de Kruishoutemse afdeling stichtte op 13/7/1863. Pastoor Senesal werd geestelijk bestuurder, burggraaf Desmanet de Biesme van het Aaishovekasteel werd voorzitter en schonk in een milde bui een vaandel. Het genootschap werd een zeer bloeiende vereniging met honderden leden. Alleen mannen konden lid worden, ze behoorden meestal tot de werkende klasse. De bedoeling was om deze mannen ‘op het rechte pad’ te houden door speciale misvieringen, biechtvieringen en bedevaarten. De vele gewestvergaderingen, verbroederingsfeesten en vaandelwijdingen zorgden voor een aangename sfeer. In 1926 werd zelfs een provinciale bedevaart naar Lourdes georganiseerd. De Kruishoutemnaren waren met een delegatie aanwezig. Ook deze ooit zo populaire broederschap bloedde dood rond 1960.
Het huidige gerestaureerde vaandel dateert van 1883. Het jaartal staat op de achterzijde geborduurd. De patroonheilige Franciscus Xaverius staat op het centrale medaillon afgebeeld. Deze Spaanse missionaris (1506 – 1552) trad als één van de eersten toe tot de Jezuïetenorde. Hij trok de halve wereld rond om de volkeren te bekeren tot het Christendom. Hij verkondigde de Blijde Boodschap in India, de Filippijnen, Japan en China waar hij overleed. Als beschermheilige van de missies en de voortplanting van het geloof, wordt hij afgebeeld met zwarte toog en witte, halflange superplie met een wapperende stola eroverheen. Net zoals op ons vaandel, wordt hij meestal afgebeeld met een kruis in de hand dat hij voor zich uit houdt. Het schip op de oceaan en de palmbomen verwijzen naar de overzeese missiegebieden.
Vaandel van de Confrérie van het Heilig Kruis.
De in 1630 heropgerichte Confrérie vereert de relikwie van het Heilig Kruis die tijdens de kruistochten in ons dorp terecht kwam en die aan de oorsprong ligt van de naam Kruishoutem en bijgevolg ook aan de naam Kruisem. Ze heeft altijd veel belang gehecht aan haar vaandel. Het werd gebruikt tijdens de optocht bij hun jaarfeest, bij processies en bij begrafenissen van leden. Er zijn in de loop der tijden meerdere rekeningen van nieuwe vaandels te vinden. Niemand in de wijde omtrek beschikte over de kennis om die maken. Vandaar dat men die in 1771 en 1803 in Gent kocht in het atelier van A. Hagebeke. De leden moesten allemaal een behoorlijke duit in het zakje doen. Sommige zagen dat niet zitten, zoals P.J. De Sloover in 1857: ’ dezen heeft het gilde des H. Kruys verlaeten om de kosten van het nieuw zyden vaendel te ontgaen’, staat er in het rekeningboek vermeld. Ook Leander de Cleene was wat aan de krenterige kant en gaf toen zijn ontslag ‘om in de kosten niet te moeten komen in het nieuw vaendel’. Misschien gaat het over het vaandel dat nu gerestaureerd is, maar dat is niet zeker. Aangezien het qua stijl sterk gelijkend is met het vaandel van Franciscus Xaverius zou het ook uit die periode kunnen afkomstig zijn (ca. 1880). In elk geval was het reeds in gebruik door de kruisheren in 1930 want het staat afgebeeld op de groepsfoto die toen genomen is op het feest naar aanleiding van hun 300-jarig bestaan.
Het te kostbare vaandel wordt echter reeds vele jaren niet meer gebruikt door de nog actieve, bruisende vereniging. Het hangt immers reeds tientallen jaren als sieraad aan een kerkpilaar. De broederschap gebruikt bij de processies en feestelijke aangelegenheden een veel eenvoudiger vlag die ondertussen ook niet meer van de jongste is, want deze is in 1947 gemaakt.
Vanzelfsprekend staat centraal op het vaandel de Christusfiguur aan het kruis afgebeeld. Daarboven staat de leuze die de confréristen bedachten in 1630: “Houd Hem in Liefde”. Daarmee wordt enerzijds verwezen naar de vroegere naam Hultheim – Houthem van onze gemeente die na aankomst van de relikwie wijzigde in Cruyshautem en worden anderzijds de leden aangespoord tot aanbidding van Christus. Aan de voet van het kruis zijn enkele nachtviooltjes geborduurd. Dit zijn ‘mastbloemen’. Ze verwijzen naar de rederijkerskamer De Mastbloem die eeuwenlang in de schoot van de confrérie actief was en waarnaar het Kruishoutemse culturele centrum is genaamd. Het belang van het kruishout als oorsprong van de vereerde relikwie wordt onderstreept door een opvallend St. Andreaskruis onder de gekruisigde Christus. Misschien wilde de kunstenaar met dit ‘gekruist hout’ ook zinspelen op ‘Kruishout-em’. Boven het kruis staat een duif afgebeeld. Die verwijst vanzelfsprekend naar de H. Geest. Ook in deze afbeelding schuilt een onderliggende betekenis, immers bij de stichting van De Mastbloem fungeerde de Brugse Heilige Geest Rederijkerskamer als meter. Op de achterzijde staat volgende tekst geborduurd: ingericht door den Paus Urbanus den VIII 1630. Het is inderdaad deze paus die in 1630 zijn goedkeuring uitsprak over deze heropgerichte broederschap met een pauselijke bulle. Dit perkament is nog altijd bewaard in het Gents rijksarchief.
Tekst: Chris Van der Meeren
Foto’s en lay-out: Marleen Raes
