Hazelaar beschermt tegen onheil en geeft heerlijke hazelnoten

Hazelaar (Corylus avellana) is een heerlijke struik die past in elke tuin. Hij is ook rijk aan betekenis en speelt een rol in christelijke legenden.

Sim D'Hertefelt

We zeiden al dat de meeste tuinen in verhouding te veel gras en te weinig houtachtige planten hebben om de natuurlijke kringloop te sluiten. Wie het voelt kriebelen om een struik of een boom te planten, moet zeker de hazelaar (Corylus avellana) overwegen.

Zijn troeven:

lekkere noten voor onszelf en grotere dieren als eekhoorns en gaaien,
nuttig voor vlinders en bijen,
bruikbare takken voor allerhande tuinconstructies,
laagblijvend: 2 à 5 meter,
bruin materiaal voor de compostering,
…

Je komt de hazelaar vaak tegen in het wild als onderbegroeiing in onze bossen en in bosranden. Hij is inheems en een waardplant voor de sleedoornpage (Thecla betulae).

In de winter vallen de mannelijke bloemen op: hangende, gele katjes van zo’n 10 cm lang. In een zachte herfst kunnen ze al voor nieuwjaar verschijnen. Van onze wilde planten is het de vroegst bloeiende soort. Imkers planten de struik aan omdat bijen zo al heel vroeg in het jaar pollen kunnen verzamelen.

Mannelijke bloemen of ‘katjes’ van de hazelaar - Corylus avellana © CC Mabel Amber via Pixabay

De hazelaar is een windbestuiver en produceert daarom een grote hoeveelheid pollen. Sommige mensen krijgen er hooikoorts van.

De eironde bladeren verschijnen veel later dan de katjes. De knoppen hebben een grappig felrood toefje. De bladeren zijn eirond, hebben een spitse punt en een dubbel gezaagde rand.

Hazelaars zijn na 10 jaar volwassen en gaan pas dan veel vrucht dragen.

Hazelaarblad met dubbel gezaagde rand © CC Dmitry Makeev via Wikimedia Commons

Betekenis

De hazelaar was een van de eerste houtachtige soorten die zich na de laatste ijstijd, zo’n 12.000 jaar geleden, in onze streken massaal verspreidde. Je kan gerust zeggen dat de mens zich hier opnieuw kon vestigen en handhaven dankzij de eiwit- en vetrijke hazelnoten.

Niet verwonderlijk heeft de hazelaar ook een bijzondere spirituele betekenis. Van oudsher staat hij symbool voor wijsheid en inzicht. De noten zouden het spirituele bewustzijn vergroten.

De staf in het artsensymbool (esculaap) zou van een hazelaar afkomstig zijn.

Er zijn verschillende christelijke legenden die de hazelaar verbinden met Maria en met bescherming.

Zo zou Maria op zoek zijn gegaan naar bosaardbeien toen haar kind Jezus lag te slapen. Plotseling werd ze aangevallen door een wild dier. Ze kroop snel onder een hazelaar die zijn takken over haar heen boog en haar beschermde. Uit dankbaarheid gaf Maria aan de hazelaar de kracht om iedereen te beschermen.

In een andere legende werden Jozef en Maria tijdens hun vlucht naar Egypte op de hielen gezeten door Romeinse soldaten. Ze vluchtten in een grot. Een hazelaar boog zijn soepele takken voor de opening en een spin weefde daartussen een web. De soldaten gingen daardoor voorbij aan de grot.

Dat de hazelaar bescherming biedt, blijkt ook al uit zijn naam. De Latijnse naam corylus is afgeleid van het Griekse korulos wat helm betekent. De harde dop van de noot lijkt wel wat op een beschermende helm.

Hazelnoten

Gebruik

Natuurlijk denken we bij de hazelaar meteen aan hazelnoten.

Maar laten we eerst eens bij het hout beginnen. Dat is zowel sterk als buigzaam, vaak met lange rechte takken. Ideaal om in de tuin te gebruiken als klimsteun of als vlechtwerk in afscheidingen en randen van borders. De takken zijn ook prima geschikt als bezemsteel, wandelstok of hengel. Al bij de Grieken en de Romeinen was de struik in cultuur, onder andere om manden te vlechten van de jonge twijgen.

Wat je te veel hebt aan snoeiafval kan je verhakselen en gebruiken als mulch of in het compostvat als bruin materiaal. Ontdek alles over mulchen en composteren.

Het jonge blad van de hazelaar zou eetbaar en geneeskrachtig zijn. Maar de meeste mensen zullen toch liever wachten op de noten.

Ze bevatten veel goede vetten, vooral enkelvoudig onverzadigde vetzuren. Daarnaast zitten ze boordevol vitamine E en ook foliumzuur (vitamine B11). Dat laatste is vooral voor zwangere vrouwen erg belangrijk.

Hazelnoten kan je vers zo van de boom eten.

Bewaren kan zowel ongepeld als gepeld. Ongepeld bewaren ze tot wel 2 jaar lang in een koele en droge ruimte met goede verluchting. Het beste kan je de noten uitspreiden. Anders kunnen ze gaan schimmelen.

Gepeld bewaren ze nog enkele weken. Laat ze eerst enkele dagen drogen voor je ze luchtdicht en donker wegzet. Drogen kan ook in een bakblik in de oven, een half uur tot een uur op 75 graden. Na afkoelen, laten de bruine vliesjes gemakkelijk los door de noten te rollen in een keukenhanddoek.

Rauwe noten zijn het gezondste, maar geroosterd krijgen ze nog meer smaak. Dat kan in een droge koekenpan (hou ze in beweging of ze verbranden) of in de oven 10 minuten op 180 graden (halverwege eens omschudden). Laat ze afkoelen op een koud bord. Daarna kan je de bruine vliesjes verwijderen als je dat wil.

Gehakte hazelnoten kan je verwerken in muesli en gebak.

Ook in de vegetarische keuken zijn hazelnoten een welkome bron van eiwitten en goede vetten. Een receptje om de smaak te pakken te krijgen.

Recept: risotto met hazelnoten en salieboter

Ingrediënten (2 personen)

1 ui, gesnipperd
1 stengel selder of zwartmoeskervel, gesnipperd
10 blaadjes salie (een bosje munt kan ook)
1 citroen, geperst
40 g boter
100 g pecorino (of parmezaan)
60 g hazelnoten (2 handjes)
200 g risottorijst
3/4 l hete bouillon (ongeveer)
1 dl witte wijn
1 tl tijm
1 tl paprikapoeder
olijfolie

Bereiding

Fruit in een zuinig streepje olijfolie de ui en de selder glazig, maar niet bruin. Voeg 1 tl paprika en 1 tl tijm toe en laat even meebakken.
Voeg de risottorijst toe en roerbak enkele minuten.
Blus met de witte wijn. De kooktijd van de rijst begint nu te lopen. Meestal is dat 15 minuten. Doe gerust iets minder lang dan op het pak staat. Je wil de rijst beetgaar en niet platgekookt. Voeg beetje bij beetje de bouillon toe en roer af en toe eens om zodat er niets aan de bodem blijft plakken.
Rooster ondertussen de hazelnoten in een droge koekenpan. Hou de noten in beweging, anders verbranden ze. Laat de noten afkoelen op een koud bord. Verwijder eventueel de bruine vliesjes door ze in een propere keukenhanddoek te rollen. Snijd de noten grof met een groot mes op een keukenplank. Hou enkele hele hazelnoten apart voor de decoratie.
Smelt in een klein pannetje de boter. Blijf op een middelmatig vuurtje verwarmen tot de boter goudbruin kleurt. Bak de salieblaadjes twee minuten mee en neem van het vuur.
Als de rijst beetgaar is, voeg je de gehakte hazelnoten toe, de helft van de pecorino en de helft van het citroensap. Proef en breng op smaak met zout en peper.
Werk de risotto af op het bord door er naar smaak salieboter en citroensap over te sprenkelen. Decoreer met wat extra pecorino en enkele hele hazelnoten.

Smakelijk!

In je tuin

Een volwassen hazelaar wordt zo’n 5 m hoog en breed. Dat is na 7 à 10 jaar. Na 3 à 4 jaar is het een manshoge struik. Hazelaars beginnen maar goed noten te dragen als ze volwassen zijn.

Er zijn verschillende gekweekte varianten in de handel, bijvoorbeeld met extra grote noten of met rood blad. Voor een optimale bestuiving kan je het beste twee verschillende soorten aanplanten. Informeer je welke samen goede kruisbestuivers zijn.

Je kan volwassen hazelaars snoeien en verjongen door eind februari 1 of 2 takken tot op 40 cm van de grond of zelfs helemaal tot aan de grond af te knippen met de takkenschaar. Op die manier oogst je ook het hout. Er zullen dan nieuwe scheuten verschijnen die je laat doorgroeien. Ook kruisende takken neem je het beste weg. Mik op een open struik waar het licht overal goed bij kan.

Hazelaars kan je vermeerderen door afleggen, bij voorkeur in juli of augustus. Dat doe je zo.

Neem een lange jonge tak onderaan de struik en verwijder al het blad. Eventueel kan je de bast aan de onderkant van de tak wat insnijden om wortelgroei te stimuleren.
Buig de tak naar beneden en leg hem plat op de grond.
Zet de tak vast met een steen, pin of gekruiste stokken.
Bedek de hele tak met aarde. De plant zal meerdere nieuwe scheuten maken die vanzelf boven de aarde groeien.
De volgende lente graaf je voorzichtig de tak op. Knip de scheuten los van de moederplant en los van elkaar zodat ze elk een stukje wortelgestel hebben.
Plant de nieuwe hazelaars op hun definitieve standplaats of pot ze voorlopig op.

Ontdek hoe je nog meer planten kan vermeerderen.

Vond je dit interessant? Deel dit artikel via Facebook of via e-mail.