Als medewerker ‘Zinzorg en Pastoraal’ in twee woonzorgcentra werd ik door mijn directie ‘gezonden’ om aanwezig te zijn op de vormingsdag op 9 november in het Sint-Baafshuis met als thema: ‘Presentie ontdekken, opwoelen en in beweging zetten’. Deze aankondiging op zich maakte me al onmiddellijk warm om ‘present’ te zijn. En daar heb ik absoluut geen spijt van!
Lieve Orye zette ons alvast op weg met te vertellen wat ons tijdens deze dag te wachten stond, en waarin ze reeds heel wat tips van de sluier oplichtte.
Daarna kwamen afwisselend Ina Koelman, Chris Smit en Jan Wouters aan het woord. Allen zijn ze gedreven vanuit de passie die ze hebben voor de zogenaamde ‘presentietheorie’ die teruggaat op dr. Andries Baart. En ook al spreekt men in deze van een ‘theorie’, de wijze waarop zowel Ina, Chris als Jan hun inleidingen gaven waren zeer ‘praktisch gericht’, in de zin van: de inleiders verstonden de kunst je warm te maken de presentietheorie handen en voeten te geven in je dagelijks werk.
Ook al zal dit ongetwijfeld persoonlijk gekleurd zijn, graag wil ik enkele zaken aanhalen die mij zijn bijgebleven vanuit de inleidingen die we kregen.
Presentie is een keuze. Je kiest ervoor om present te willen zijn. Het is ervoor kiezen je te willen focussen en richten op de ander, met de intentie de ander te willen leren kennen. Het gaat om open staan, om openheid, je afstemmend op de wereld van de ander.
En daarbij heb je enkel jezelf, met je sterke kanten maar ook met je kwetsbaarheid. Dit ‘jezelf’ is tot heel veel in staat wanneer je je werkelijk empathisch opstelt naar de ander. Zowel je sterkte alsook je broosheid kunnen tot kracht zijn om de ander te benaderen in zijn specifieke hoedanigheid. Als zorgverlener, of als pastor, hoef je niet ‘ideaal’ of ‘uitmuntend’ te zijn om present te kunnen zijn. Gewoon met je diepste zelf bij de ander zijn, onbevooroordeeld, met een openheid waarin de ander zich thuis voelt, is de basis van iedere vorm van presentie.
Doorheen de inleidingen werd meermaals Levinas aangehaald. Door present te zijn voor de ander (Levinas spreekt van het gelaat van de ander) appelleert die ander mij om het beste in mezelf naar boven te laten komen wat betreft het luisteren en het eventueel toedienen van zorg. De ander roept me op tot verantwoordelijkheid, tot het stellen van onopvallende daden van kleine goedheid.
Dergelijke ingesteldheid valt inderdaad niet op, voor zowel collega’s niet als voor bewoners/patiënten niet. Je vindt ook nergens in zorgdossiers vakjes die je moet aanvinken van hoe je die dag present was. Maar het is van onschatbare waarde, op de eerste plaats voor de bewoner of patiënt, maar heel zeker ook voor jezelf. Dergelijke vorm van empathie doet je namelijk als mens, en beroepshalve als pastor, groeien, wat je zelf, en de organisatie waarin je werkt, alleen maar ten goede komt.
En soms klikt het niet met een bewoner of patiënt. Of het lukt gewoon niet. Dan moeten we de moed en de nederigheid hebben het aan een ander over te laten. Pastors hoeven geen supermensen te zijn die met iedereen kunnen omgaan. Nee, we mogen ook ‘doorgeven’, zoals Ina dat dan noemde.
Mooi vond ik ook de spirituele dimensie die men gaf aan de presentietheorie. Zo werd Job Smit aangehaald die stelt dat elke ontmoeting een beginsel kan zijn van een spiritueel gebeuren. In elke ontmoeting word je immers geraakt door de ander, en dus door dé Ander, tenminste als je die openheid hiervoor hebt. Smit spreekt zelfs van een ware ‘transformatie’. Ook Levinas durft de a van de ander met een hoofdletter te schrijven. In de ander mogen we immers God ontmoeten die ons oproept Hem (en dus de ander) te beminnen.
Nog een laatste puntje dat mij persoonlijk is bijgebleven: het gaat bij presentie op de eerste plaats niet over woorden. Present zijn gebeurt zelfs soms grotendeels woordenloos. Het gaat over aanwezigheid bij de ander in zijn meest pure vorm: oprecht en betrokken, en dit overstijgt zelfs het mogelijk gesprek dat we gebruiken. Levinas spreekt in deze over ‘stille trouw’; je in tijd engageren voor de ander, niet weglopend van het lijden, maar juist daarin present zijn.
Misschien nog meegeven dat deze dag absoluut niet saai was, in de zin van dat we zeven uren stil moesten zitten op onze stoel, luisterend naar de inleiders. Nee hoor. Doorheen lezingen, workshops, film, groepsgesprek, momenten van stilte,… werden we binnengeleid in de wereld van de presentie.
En wij… wij zagen dat het goed was.
Misschien nog zeggen dat we ’s middags een heerlijke lunch kregen aangeboden waar we met elkaar konden bijpraten.
Afsluiten deden we met gebed, waarin we God en elkaar dankten.
Diep dankbaar ook aan het adres van de inleiders, en bijzonder aan CCVGent/Caritas Oost-Vlaanderen.
Kris De Vleeschouwer
Zinzorg en Pastoraal
WZC Huize Vincent – Tielrode
WZC Avondvrede – Gent
