De bibliotheek van het Grootseminarie heeft een rijke historische collectie. Elke maand stellen we een parel hieruit voor.
Geschreven door Bart Compernol, bibliothecaris van het Grootseminarie
Een boek vertelt zoveel meer dan wat erin gedrukt staat. De herkomstkenmerken of provenances leren ons wie het boek ooit in bezit had. Hoe ouder het boek, hoe rijker vaak de geschiedenis die het boek in zich meedraagt. En met wat geluk hebben de opeenvolgende eigenaars van het boek er ook over geschreven op de schutbladen of in de marges van de gedrukte tekst.
Deze week kwam ik opnieuw een bijzonder boekje tegen tussen de postincunabelen. Het woord incunabel komt van het Latijnse incunabula, wat 'wieg' betekent. Incunabelen of wiegendrukken werden gedrukt toen de boekdrukkunst nog in haar kinderschoenen stond tussen ca. 1454 en 1500. De lay-out ervan leunt vaak nog heel sterk aan bij de handschriften van de middeleeuwen.
Lees verder onder de afbeelding
Bij de postincunabelen van 1501 tot 1540 verandert dit. Er wordt meer en meer geëxperimenteerd met vormgeving, lettertypes en afbeeldingen. Je ziet er veel vaker decoraties, houtsneden en later ook kopergravures in verschijnen. Maar veel belangrijker voor mij als catalograaf is dat er vanaf dan ook een titelpagina en/of een colofon mee gedrukt is. Hier vinden we de belangrijkste informatie over de plaats van uitgave, de drukker of uitgever en het jaar van publicatie. Dit noemen we het impressum.
Sommige drukkers hadden ook hun eigen drukkersmerk, vaak met een lijfspreuk, zoals de adel een wapenschild heeft. Dit bleek ook van onschatbare waarde bij de datering van een Griekse oude druk in onze collectie. Er was geen impressum te vinden, maar wel een drukkersmerk dat ik aan een specifieke drukker en periode kon verbinden. Het werk van een bibliothecaris lijkt soms een beetje op het speurwerk van een detective.
Lees verder onder de afbeeldingen
De inhoud van dit boek met de titel Vademecum. Missale itinerantium seu misse peculiares valde devote is op zich al interessant. Het is een missaal in handboekvorm voor onderweg, zodat de priester overal de mis kon opdragen met dit handzame boekje. Je kan zien dat het een gebruiksvoorwerp is aan de mooie koperen bladwijzers die zijn vastgemaakt aan de bladzijden. Hierdoor kon de priester op elk moment gemakkelijk de juiste passage vinden. Naast enkele mooi uitgewerkte gravures heeft het boekje bovendien een prachtige kalfsleren band. De band is blind gestempeld met bloemmotieven en arabesken en is nog voorzien van intacte bronzen klampsluitingen die het boek dicht hielden.
Maar laten we eens kijken naar de aantekeningen in het boek. Met onze bibliotheek inbegrepen zijn er maar liefst zes eigenaars terug te vinden in het boek. De bibliotheek van het Grootseminarie Brugge is de meest recente eigenaar, met de duidelijk herkenbare stempel met het plaatsingsnummer in het midden. Dan gaan we terug tot monseigneur Jean-Baptiste Malou, die bibliothecaris was van de universiteit van Leuven en vervolgens bisschop van Brugge van 1848 tot 1864. Aan deze boekenminnende bisschop danken we een groot deel van onze oude collectie. Hij markeerde zijn bezit van het boek meestal met zijn handtekening, zijn gestempelde wapenschild op de band of, nog vaker, met zijn ex libris of boekmerk.
Lees verder onder de afbeelding
Maar dan wordt het wat lastiger. We vinden nog twee jaartallen, maar vier verschillende handschriften. Van Martinus Weigle kunnen we lezen dat hij het gedateerd heeft op 17 januari, maar het jaar valt nauwelijks te ontcijferen. Is het 1692? Kan iemand het ontcijferen? Van een tweede eigenaar, M. Reus, zien we ook de handtekening en het jaar 1558. We zien ook nog het jaartal 1543 staan, dat hetzelfde geschrift met dezelfde inkt lijkt als het grootste deel van de tekst op de binnenkant van de voor- en achterplat. Het handschrift bij het wapenschild met de palmboom en het korte tekstje op de laatste pagina bovenaan lijken van een andere hand, maar hebben geen datering.
Lees verder onder de afbeelding
Het ontcijferen van verschillende handschriften is vaak een hele puzzel. Het is mooi om te zien dat dit boekje zo waardevol was om te gebruiken dat het na zoveel verschillende eigenaars nog in zo’n goede staat verkeert. Zoals je op de foto van de rug van het boek kan zien is het gerestaureerd geweest in 2011, waardoor het hopelijk nog eeuwen lang in onze collectie kan blijven vertoeven.
Meer uit de collectie?
Ben je nieuwsgierig geworden naar welke schatten zich nog meer schuilhouden in onze collectie? Ga dan zeker eens grasduinen in onze catalogus op https://gsb.limo.libis.be/ op thema, trefwoord of titel.
