Samenvattend overzicht van de tekst
Deze samenvatting valt wat langer uit omdat de bijdrage zo genuanceerd rijk is.
Troosten en getroost worden is een van de mooiste, maar ook van de delicaatste vormen van menselijke betrokkenheid.
1 Op consultatie bij onszelf
We ervaren vaak onmacht bij het uiten van onze gevoelens. Als hulpverlener of gewoon als vriend is het goed ons bewust te zijn van deze onmacht. We voelen ons een hulpeloze helper. We stellen ons heel wat vragen: waarom moest dit gebeuren? Wat kan en moet ik in deze situatie? Ik word zelf geraakt door datgene waarmee ik geconfronteerd word. Je wil je niet opdringen en te dicht staan. Maar ook niet afstandelijk, te ver. Wij blijven buitenstaanders. Want verdriet is altijd heel persoonlijk, emotioneel en heel verschillend. De andere kan eenzaam of verward zijn, ontredderd of neerslachtig, gevangen in eigen pijn. Met de beste wil ter wereld blijven wij daar buitenstaanders bij.
‘Elk voelt zijn eigen pijn.’ Wij zijn kinderen van deze tijd.
Waar vroeger beperkingen en lijden gemakkelijk als onontwijkbaar aanvaard werden, is nu het besef dat we alles dankzij wetenschap en techniek moeten kunnen oplossen. Vandaar dat langdurig zieken (en ook rouwenden) vrij vlug alleen komen te staan: steun en meeleven van anderen verminderen snel.
2 We zijn tot meer in staat dan we denken
Alleen als de deur van het hart geopend wordt is veel mogelijk:
a Onze aanwezigheid is van kapitaal belang. Onze beschikbaarheid is de uitdrukking van onze zorg en van ons meeleven. Wat jij meemaakt, raakt mij. En ik zal je niet alleen laten. Samen je smart met iemand delen (= condoleren) halveert de smart. Dat we daarbij niet op de eerste plaats iets moeten doen is voor ons niet makkelijk. Maar het aanwezig-zijn zelf is waardevol op zich. Dat aanwezig zijn is tevens een uitdrukking van God zelf die mensen in uitzichtloze situaties nabij blijft.
b De kwaliteit van de aanwezigheid is essentieel. Weet de andere zich veilig bij mij? Ontstaat er een bespreekbaarheidsklimaat? Is onze nabijheid bevrijdend en dus uitnodigend? Laten wij de tijd dat de andere met zijn zorgen en vragen naar boven kan komen als hij of zij er klaar voor is?
c Voelhorens als antenne die de signalen die uitgezonden worden kunnen ontvangen in een ontvankelijk hart. Echt luisteren is hier het kernwoord. Loskomen van onszelf, waardoor inleven mogelijk wordt. Geen veroordelen, maar aanvaarden. Echt luisteren vraagt zich niet alleen af: ‘Wat is er gebeurd?’, maar stelt zich de vraag: ‘Hoe beleef en doorleef jij dat?’ Daarvoor gevoelig worden, niet alleen in de woorden die worden gesproken, maar in de hele lichaamstaal, stelt je in staat om te luisteren naar de boodschap ‘achter de woorden’. Luisteren met onze oren, onze ogen en ons hart.
d En onze eigen lichaamstaal… Ook onze eigen lichaamstaal spreekt boekdelen. Teder iemand aanraken, een hand op de schouder is soms de enig overblijvende en de beste manier om met iemand ten einde toe in sterk communicatie te blijven. Door de aanraking
zeggen wij, sterker dan met woorden: “Je mag er zijn, met al je gevoelens, angsten, opstandigheid…”
3 Troosten is geen dam tegen, maar een bedding voor verdriet
Mensen hebben het gauw door of je ‘goedkoop’ troost door af te wimpelen (‘zet het uit je hoofd’), door direct goede raad te geven (moraliseren), door op te roepen om zich kloek en flink te tonen, door te zeggen dat het zo erg niet is (minimaliseren), door te vergelijken met anderen bij wie het erger zou zijn (en dus de persoon niet au serieux nemen en de pijn wegduwen), door rooskleurige perspectieven in het vooruitzicht te stellen (de vlucht naar voren), door de pijn ‘toe’ te dekken, eerder dan te ‘ont-dekken’.
Laat je eigen hart (aan)spreken! En laat de ander zijn hart uitspreken.
Niet wegduwen, verdringen of ontdekken. Doorheen elk verlies en pijn moet je heen: doorheen alle gevoelens, vragen, onzekerheden, chaos. Dat kan niet als je het verdriet van anderen niet bij jezelf toelaat. Stilte, tranen, veel of weinig woorden, boosheid… alles telt. Troosten is geen dam opwerpen tegen verdriet, maar een bedding eraan verlenen waarin het kan stromen. Dat werk bevrijdend. Troosten slaat een brug tussen mensen: je wordt deelgenoot aan het meest kwetsbare in de ander die ervaart dat hij/zij er niet alleen voor staat. Het slaat ook een brug tussen wat is en wat worden kan. De opening naar de toekomst is maar mogelijk door de verwerking van het verleden?
Guido Debonnet
Zie ook notities A4 (word), notities A4 (pdf) en notities A5 (pdf)
