Daedalus en Icarus
Omdat Icarus en Daedalus door koning Minos gevangen worden gehouden op Kreta, bedenkt Daedalus een manier om te ontsnappen: hij bouwt vleugels van een houten raamwerk, bezet met veren in een boog vastgezet met was. Omdat de was kan smelten, waarschuwt Daedalus zijn zoon Icarus om niet te hoog en niet te dicht bij de zon te vliegen, maar ook niet te laag, omdat de vleugels te zwaar zouden worden van het zeewater. In zijn enthousiasme wordt Icarus echter roekeloos; hij vliegt te hoog zodat de was toch smelt en hij stort neer in de Egeïsche Zee.
Hoogmoed en overdreven zelfvertrouwen betekenen de ondergang van Icarus.
Averbode
Bij een bezoek aan de abdij van Averbode, trok een beeldje op de binnenplaats mijn aandacht. Bleek dat naar aanleiding van 900 jaar Norbertijnen een bronzen 'Eenvleugelige' werd vervaardigd. Het is van de hand van de Deense kunstenaar Nis Schmidt, een trouwe en gewaardeerde vriend van de abdij. Meer dan 40 keer bezocht hij Averbode. Toen hij in de abdij de woorden van Kardinaal Ratzinger (later Paus benedictus XVI) las, ging hem plots een licht op.
Pauselijke woorden
'Geloof en rede zijn de twee vleugels waarmee de mens zich optilt om de waarheid te zoeken.' Deze woorden van Paus Johannes Paulus II zetten kardinaal Ratzinger aan tot reflecteren: 'Misschien kan hij niet meer vliegen, net omdat men de ene vleugel – het geloof – heeft afgebroken. Met de andere vleugel – de rede – kan hij weliswaar veel bereiken, maar daarmee alleen opstijgen tot de dragende inzichten van het menszijn lukt hem niet.'
Aan het werk
Thuisgekomen modelleerde de Deense kunstenaar de figuur en liet die 60 cm hoog in brons uitvoeren. Nis noemt het beeld in het Deens 'den énvingede', 'de eenvleugelige'. Willen vliegen met één vleugel is zinloos. Net daarom heeft het beeld geen hoofd. Hoe hard je met die ene vleugel ook klapt, je kunt hoogstens om je eigen as draaien en je blijft op jezelf gecentreerd. Je draait heel de tijd rondjes en raakt niet los van jezelf.
Oproep aan iedereen
'De eenvleugelige' is geen engel, geen persoon, maar een begrip, een boodschap en appel voor mensen van vandaag. Dit beeld doet ons beseffen hoe moeilijk het is om christen te zijn in een geseculariseerde wereld. Nis is niet zo naïef of verwaand te denken dat hij als kunstenaar mensen tot het geloof kan brengen. Maar misschien en hopelijk kan hij twijfelende mensen, die een geloofscrisis doormaken, wel een dienst bewijzen.
Met zijn vele kunstwerken wil Nis mensen van vandaag helpen om over het leven en de zin van het leven na te denken. Zijn creaties willen de geseculariseerde mens ertoe brengen om zich te bezinnen over het verlies van de vleugel van het geloof. Want met de teloorgang van het geloof verliest ons leven het perspectief op de eeuwigheid. Met de twee vleugels samen, die van geloof en verstand, kunnen we het aardse, tijdelijke bestaan overstijgen. Ze voeren ons naar een bestaan dat eeuwigheidsperspectief heeft; een bestaan dat diepte en inhoud krijgt door de hoop op de verrijzenis.
Actueel
Cultuurhistorisch spreekt dit beeld boekdelen. Het drukt exact de crisis uit waarin we verzeild zijn geraakt. En dan heb ik het voor één keer eens niet over de virologische crisis.
Ook onze bisschop had het vlak voor Kerstmis in een interview met het Belang van Limburg over vleugels als hij het heeft over het uitvallen van de nachtmissen: 'Ik heb het gevoel dat de vleugels van de samenleving werden afgeknipt.' En even verder in het interview vertelt hij dat hij er zeker van is dat hij na zijn bezoek aan de Fazenda op kerstavond 'met vleugeltjes naar huis zal gaan.'
Samenvatting in een beeld
Het kunstwerk vat het resultaat van 2500 jaar Europese cultuurgeschiedenis samen. De bewogen geschiedenis tussen Athene en Jeruzalem, tussen rede en geloof, resulteert in een verminkte mens, die nog enkel om zijn eigen as draait. Een mens die dankzij zijn rede heel veel kan en vermag, maar niet meer los raakt van zichzelf, die gevangen zit in zichzelf, die in alles alleen nog maar zichzelf vindt en zoals Prometheus aan een rots is vastgeketend aan zijn eigen eindige waarheid.
