Eefje van der Linden, Predikant VPKB, pastor, vormingswerker en gevangenisaalmoezenier in Gent nodigt de deelnemers uit zich voor te stellen aan de hand van twee vragen: waar voelde jij je echt welkom (en hoe kwam dat) en heb je je als eens vreemdeling gevoeld. Het gaf meteen aanknopingspunten om zowel de praktijkervaring van de diverse Rabotkerk in Gent te verstaan, als ook het bijbels spreken over vreemdelingen, bijwoners, recht op bescherming en gastvrijheid te smaken.
Ze stelde de Protestantse Rabotkerk kort voor. Protestants is een ‘containerwoord’, want in de gemeente zijn mensen uit verschillende protestantse strekkingen thuis en ook enkele moslims. Ook hun achtergronden zijn erg uiteenlopend: als vluchteling hier aangekomen, als student, door een huwelijk, om een economische reden. Sommigen blijven kort, anderen langer, of vertrekken en komen later weer.
De kerk is niet onze eigendom: de kerk is van de Heer
In het jaar 2000 (nadat tussen 1998 en 2005 de meeste kerkleden binnenkwamen via het kerkasiel dat werd gehouden) werd een kennismakingsavond ingericht, over de vraag hoe ben je hier eigenlijk terecht gekomen? Alle aanwezigen gaven aan van elders te zijn gekomen, en hun plek proberen te vinden. Iedereen van elders, is allerminst vanzelfsprekend. En iedereen vond ook dat het in de Rabotkerk anders aanvoelde, dan voorheen. En dan is de vraag: hoe ga je daar mee om? De basishouding is: de kerk is niet onze eigendom. De kerk is van de Heer in zijn kerk zijn we allemaal gasten, voorbijgangers, vreemdelingen.
Het was dus allerminst vanzelfsprekend en men vond ook dat het in de Rabotkerk anders aanvoelde, dan die van een paar jaar geleden. Maar hoe gaan we daar dan mee om. Vooreerst zeggen we: De kerk is niet onze eigendom. De kerk is van de Heer. En wij zijn allemaal gasten, voorbijgangers, vreemdelingen.
Uit het gesprek bleek dat de manier waarop de kennismaking verlopen was, essentieel te zijn voor het gevoel welkom te zijn in de Rabotkerk. De meeste mensen blijft de kennismaking ook echt bij: ze werden welkom geheten, ze werden na de dienst aangesproken, ze werden niet weggekeken, ze kregen niet het gevoel dat ze werden opgevorderd om er te blijven, dat ze ook de vrijheid hadden om weer te mogen gaan. Het helpt ook dat er een vertaling ligt van een preek en dat er in elk geval al diversiteit is, niet alleen van kleur, maar ook van leeftijd en nog andere kenmerken.
Voor diegenen die er al waren, zich al thuis voelden en vaak ook al vele uren tijd in de gemeente hebben geïnvesteerd is het ook belangrijk dat zij iets kunnen zeggen over de gang van zaken, dat ze kunnen aangeven dat ze het niet met alle veranderingen eens zijn. Mensen voelen zich namelijk verantwoordelijk en dat geeft soms wel wat spanning.
De protestantse traditie heeft dan de sterke gewoonte zich te laten inspireren door bijbelse notities, bijbelse begrippen en verhalen. Dat doet ook Eefje van der Linden, die ook dankbaar gebruik maakte van de aantekeningen van Egbert Rooze over vreemdelingen in de bijbel.
De vreemdeling beschermen
Bij de grondgedachte: heb je naaste lief, zoals jezelf, voegt Lev. 19,34 toe dat je ook de vreemdeling moet liefhebben: “De vreemdeling die bij u verblijft, moet zijn zoals een ingezetene onder u, want u bent zelf vreemdeling geweest in Egypte.” Aanknopen bij een herinnering, helpt om je in te leven in de situatie van een ander. Dat het volk zelf vreemdeling is geweest, is voldoende reden om andere vreemdelingen lief te hebben. Zeker als men vreemdeling is geweest in Egypte. Egypte is een woord dat uitdrukkelijk gekoppeld is aan een situatie van verdrukking, van slavernij, van rechteloos zijn en kwetsbaar. Deze vreemdeling moet beschermd worden, net als de weduwen en de wezen.
Hoe doe je dat? Hoe maak je een gemeenschap die zorg draagt voor die kwetsbare groepen. Hoe zorg je dat hun rechten overeind blijven. Vreemdelingen, weduwen en wezen hebben recht op bescherming: op verblijf, huisvesting,… Daar hoeft niet eens dankbaarheid tegenover te staan. Maar het bijbelse verhaal is niet af. In het hebreeuws worden ook woorden gebruikt, die verwijzen naar vreemdelingen die niet positief moeten bejegend. Je leest bijvoorbeeld: “Van een buitenlander mag je rente vragen, maar niet van iemand van je eigen volk”.
Deze ‘vreemdeling’ wordt omschreven als “zar” en “nokri”. De woorden verwijzen naar buitenstaanders, die geen binding willen met het land, die eigenlijk uit zijn op hun eigen belang. Ook in de bijbel heeft men goed gezien dat niet elke vreemdeling wil blijven, zich wil inzetten en investeren in het land. En dat wordt afgewezen, want wie zich niet investeert, is zeker niet begaan met het beschermen van het recht van de zwaksten. Er is dus reden om in te schatten of iemand wel te vertrouwen is.
Vooral echter gaat het in de bijbel over vreemdelingen die wel recht hebben op hulp. Daar wordt naar verwezen met de positieve woorden “dosar” en “ger”. Vanuit God bekeken is iedereen een vreemdeling, een bijwoner. We kunnen inderdaad allemaal in de positie terechtkomen dat we op hulp van anderen aangewezen zijn, zeker wanneer we onderweg zijn. De eerste boeken van de bijbel zijn één aaneenschakeling van mensen die onderweg zijn, jarenlang vooraleer ze ergens aankomen. Christenen worden vandaag ook “mensen van de weg” genoemd. Dat inzicht geeft een andere basishouding tegenover wie als vreemdeling aankomt.
Het punt dat Eefje van der Linden maakt is dat het joodse volk de notie van vreemdeling kent, positief en negatief, en dat het allemaal niet zo evident is welke maatschappij je creëert. En dan heb je Christus die ons allemaal zijn vrienden noemt. Maar ook wij leven in een wereld waar niet iedereen het goede voorheeft.
Maar ook hiermee is het bijbelse verhaal nog niet af. Er zijn immers ook verhalen waar de ‘nokri’ toch recht krijgt op bescherming. Zo is er Ruth, bij uitstek een ‘nokri’ een Moabitische, die uit een volk komt waarvan gezegd wordt: zij hebben ons brood en water ontzegd, toen we dat nodig hadden, ze hebben ons de weg versperd. Met dat volk mag je niet samenwerken. Maar Ruth wordt wel opgenomen. Het is Boaz die haar recht doet, ofschoon ze een ‘nokri’ is. In de bijbel is het dus ook niet altijd duidelijk, wie nu precies wie is: een mooie waarschuwing om mensen niet te snel in hokjes te stoppen.
Denk ook aan de vrouw uit Kana, die door Jezus wordt afgewezen: “je bent niet een van ons”. Zij spreekt hem dan aan op de inhoud van zijn geloof, op de zwakken die wel meetellen. En dan neemt Jezus haar toch op in de gemeenschap. En dat toont dat vreemdelingen die zich laten inschakelen in jet plan van God, mee kunnen gaan als mensen van de weg, dat ook zij meer opkomen voor rechtdoen, voor rechtvaardigheid en dat zij meebouwen aan een goede samenleving. Wie zich nu precies inschakelt in het plan van God: in de bijbel wisselt het perspectief daarop heel vaak.
De vreemdeling gastvrij ontvangen
“Hou de onderlinge liefde in stand en hou de gastvrijheid in ere, want zo hebben sommigen zonder het te weten engelen ontvangen”. Een uitspraak die verwijst naar de gastvrijheid die Abraham betoonde aan vreemdelingen die engelen bleken te zijn, maar ook naar Jezus die zei: “ik was een vreemdeling en jullie namen me op”.
Eefje van der Linden wijst op enkele kenmerken van gastvrijheid. Gastvrijheid heeft iets onvoorwaardelijks. Je ontvangt niet iemand om er iets van terug te krijgen. Je staat ook onbevangen tegenover de ander. Je weet niet wie het is, dat komt later wel. Je wordt ontvangen zoals je bent, je mag zijn zoals je bent.
Op een bepaald moment kan de gast ook gastheer/vrouw worden. Migranten stellen die vraag: hoe lang duurt het dat ik migrant blijf? Wanneer mag ik meedoen? De gast wil ook niet voor altijd gast blijven, maar ook zelf een rol opnemen en bijdragen. In de Rabotkerk uit zich dat vrij snel in trakteren met iets om te eten. Eten is enorm belangrijk om dingen met elkaar te delen. Dat geeft wederkerigheid. Het is dus belangrijk ruimte te maken voor de ander om iets te kunnen bijdragen.
Vrijplaatsen en oefenplekken nodig
Bij de situatie van mensen zonder papieren grijpt Eefje van der Linden terug naar de zes steden die in de bijbel altijd een vrijplaats moeten zijn, zowel voor de Israëlieten als voor de vreemdeling, “zodat iedereen die zonder opzet heeft gedood daarheen kan vluchten”. Ook al worden mensen verdacht van iets, of worden ze gecriminaliseerd, toch zou er een vrijplaats moeten zijn. Dat vindt Eefje van der Linden een van de belangrijkste onderdelen van rechtvaardigheid.
Paulus houdt het voor: in Christus is er geen sprake van jood noch Griek, vrije of slaaf, man noch vrouw, iedereen is één in Christus. Dat doorbreekt alle maatschappelijke scheidingslijnen die er zijn. In een gemeente/parochie zouden er dan ook geen scheidingslijnen mogen zijn. Ze zijn daartoe oefenplekken.
Om zich te oefenen heeft de VPKB de belijdenis van Belhar (uit Zuid-Afrika) aangenomen. Die geeft goed aan waartegen men zich verzet, welke aantastingen van gastvrijheid en van het recht van de vreemdeling onaanvaardbaar is. Ze eindigt met een citaat uit die tekst:
“Daarom geloven wij dat de eenheid van de kerk een gave en een opdracht is, waartoe het volk van God voortdurend moet opgebouwd worden.
We geloven dat God door zijn levenscheppend woord en geest de machten van zonde en dood en daarom ook van onverzoenlijkheid, haat, bitterheid en vijandschap overwonnen heeft.
Daarom geloven wij dat deze boodschap ongeloofwaardig wordt gemaakt in een land dat op christelijkheid aanspraak maakt, maar waar ongelijke behandeling van mensen op grond van ideologieën van ras, afkomst of sekse, normaal en rechtvaardig wordt gevonden en wordt ondersteund door een zogenaamd democratische wetgeving.
Daarom verwerpen wij elke leer, elke theologie, elke ideologie die de scheiding van mensen op grond van ras, afkomst of sekse legitimeert en daardoor de verzoening in Christus bij voorbaat belemmert en ontkracht.”
Verslag: Rita Boeren
