Op de “Landelijke Diaconale Dag” in Nederland (7 november) sprak Erica Meijers, universitair docent Diaconaat aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) in Groningen, over “Diaconaat als tafeldienst”. Ze stelt de vraag: wat is het eigene van diaconaat? Diaconaat is immers heel breed en in de samenleving zetten ook vele anderen zich in voor mensen in nood.
In Nederland (1) – en ook Netwerk Rechtvaardigheid en Vrede (2) – wordt de definitie gebruikt uit de handboeken diaconaat. Erica Meijers koppelt aan de verschillende zinsdelen, die ze verder uitwerkt. Diaconie is: “ het handelen vanuit en door kerken en andere door het evangelie geïnspireerde groepen en bewegingen dat gericht is : 1) op het voorkómen, opheffen, verminderen (Pannetje soep-barmhartigheid) dan wel 2) mee uithouden van lijden en sociaal- maatschappelijke nood (Presentie - solidariteit) van individuen en van groepen mensen en 3) op het scheppen van rechtvaardige verhoudingen in kerk en samenleving (profetie- gerechtigheid).”
De drie aspecten, ieder op zich waardevol en onmisbaar, mogen niet tegenover elkaar komen te staan, maar vragen om een vruchtbare wisselwerking. Die wisselwerking komt voor Erica Meijers het best tot stand in de tafeldienst.
Kerk als tafelgemeenschap
Voedsel en maaltijden spelen zoals overal in het leven, ook in de bijbel een belangrijke rol. Er zijn talloze verhalen rond voedsel. Ook Jezus eet vaak en veel. Vooral in het Lukasevangelie is hij ofwel op weg naar een maaltijd, komt hij er vandaan of ligt hij net aan. Veel van die verhalen verwijzen naar het Koninkrijk van God en hoe het er daar aan toegaat. Ook in de verrijzenisverhalen komt voedsel aan de orde. De Emmaüsgangers herkennen de Heer bij het breken van brood.
Voedsel en maaltijden verwijzen naar gemeenschap, naar relaties, naar ontmoeting en gesprek. Tijdens de maaltijd ontmoetten de volgelingen van Jezus elkaar. Daar vertelden ze de verhalen over wie hij was en wat hij ons leerde. Aan tafel werden de onderlinge relaties vormgegeven en de onenigheid uitgevochten. Het boek Handelingen kan daarvan getuigen (Handelingen 11 bijv.) Zoals Jezus zelf aan tafel duidelijk maakte waar zijn missie om ging, zo herdachten en herdenken de mensen van de weg aan tafel het leven en sterven van Christus.
Samen eten is geborgenheid en vertrouwen. Honger is uitsluiting en angst. Dit alles sluit nauw aan bij het woord diaconia. We kennen het als dienen, maar dat dienen vond zo vaak aan tafel plaats dat de tafel in het woord altijd meeklonk. ‘Aan tafel bedienen’ is dan ook een adequate vertaling. In de loop van de geschiedenis is die relatie tot de tafel verloren gegaan. Erica Meijers vindt dat een gemis, want via de tafel is het diaconaat verbonden met het hart van de kerk. En misschien zou serveerster wel een beter woord zijn dan diaken. Het Latijnse woord servare - dienen – is er nog in herkenbaar.
Het breken van het brood
Diakenen – in de protestantse kerk: vrouwen en mannen die gekozen zijn als leden van de kerkenraad - hebben een belangrijke taak aan de tafel van de Heer. Maar vaak lijken avondmaal en het lenigen van de nood in de samenleving en in de eigen gemeenschap twee losse taken. Avondmaal en diaconaat zijn echter diep met elkaar verbonden in het breken van het brood. Het brood dat we breken, verbindt ons met Christus en door hem met wie lijden in deze wereld. Hij is erbij, Hij is present waar mensen breken en gebroken worden. Gedenken is een daad, die we elke dag vorm en betekenis geven in het diaconaat. (MT 25)
Het breken van het brood is bovendien een profetische daad van verzet tegen het feit dat het lijden nog altijd doorgaat. Door het lijden te zien en zichtbaar te maken, door ruimte te maken voor de pijn, komt het verlangen vrij naar een andere werkelijkheid, naar het feestmaal dat naar Gods Koninkrijk verwijst. Hier heerst geen schaarste, maar overvloed. Hier worden we gevoed, ontvangen we vertrouwen, troost en geborgenheid en moed om het verwachten vol te houden en vorm te geven in het leven van alledag.
Aan de tafel van de Heer kijken we elkaar aan en worden de relaties tussen ons veranderd, al is het soms maar voor even. We zijn gasten van Christus, onze tafelheer. Aan de tafel van Christus staat niemand boven een ander. Dat biedt ruimte om relaties die moeilijk zijn of helemaal vastgelopen even in een ander licht te plaatsen. Daardoor ontstaat zicht op de mogelijkheid van verandering. Zo leert het avondmaal om te hopen en te geloven dat lijden, kwaad en dood niet het laatste woord hebben. Uit die hoop leeft ook het diaconaat.
Breken en delen met mensen in nood
De conclusie moet dan ook zijn dat het diaconaat geen aparte afdeling van de kerk is, maar een perspectief op de wereld en een praktijk in de wereld vanuit de Tafel van de Heer.
De diakenen en diaconale vrijwilligers en professionals zijn de motor van de cirkel die zo ontstaat. Hun taak is: te delen en breken met mensen in nood en hun perspectief - ervaringen en verhalen weer terug te brengen de kerk in, terug aan de tafel, zodat zij zichtbaar worden. Zo blijft ons gedenken en vieren een levend gedenken en vieren.
De diaken is geen toeschouwer of weldoener, maar een serveerster én gast aan de tafel van de Eeuwige. Die cirkel zal blijven doorgaan, tot de dag van het Koninkrijk aanbreekt.
Erica Meijers nodigt uit naar het diaconale werk te kijken vanuit het perspectief van de tafel. Dat kan met behulp van enkele simpele vragen, al zijn de antwoorden dat meestal niet…
- Met wie eten we? Wie is welkom aan tafel en wie niet? Wie beslist dat? Hebben alle mensen rond de tafel zeggenschap over hoe het er aan tafel aan toe gaat? En natuurlijk: wie zijn de mensen met wie we eten/ of werken? Welke verhalen brengen zij mee aan de tafel? Krijgen zij de aandacht die ze verdienen? Is er ruimte voor ieders ervaringen?
- Wat eten we? Ons ‘dagelijks brood’ kan mensen ook diepgaand verdelen. Kreeg de boer een eerlijke prijs? Werd het voedsel op een duurzame manier geproduceerd? Onder welke omstandigheden werd het eten ingekocht en klaar gemaakt?
_______________________________________________________________
1 Hub Crijns e.a., Gerechtigheid en Barmhartigheid, Kampen: Kok 2004; Diaconie in beweging, Utrecht: Kok Boekencentrum 2011; Diaconaal Doen Doordacht, Utrecht: Kok 2018.
2. Diaconie is maatschappelijke inzet: https://netrv.be/diaconie/65-waarom-is-diaconie-belangrijk-2
3. De volledige tekst van Erica Meijers kan je downloaden via deze link : klik hier.
